Nga Mira Kazhani/ Kur postova një sekuencë nga podcasti me Mentor Petrelën, m’u mbush inboxi me komente ku përmendej Zoti dhe ai, doktor Mentori. Histori jete dhe lotësh.
Dikush i jepte bekimet që i kish shpëtuar nënën, e dikujt vëllanë apo atë vetë. Mes tyre ishte edhe një skeptik që më tha: “S’ma priste mendja që do ta merrje edhe Petrelën!”
Kjo pyetje më nxiti t’ju rrëfej një histori personale, të cilën preferova mos ta ngatërroj në podcast.
Para 10 vjetësh shkruaja një rubrikë në gazetë që quhej “Lunch”. (Lunch-i ishte i lezetshëm dhe më vjen keq që asnjë gazetë nuk e replikon në mënyrën e vet. Histori tjetër! Gazetaria ka ndryshuar shumë që atëherë).
I shkrova një email, sepse Mentor Petrela ka refuzuar të mbajë celular qysh në fillim të herës. Me të njerëzit lidhen në spital, me e-mail dhe në numrin e shtëpisë kur bie zilja cërrr-cërrr.
Në email i shkruaja se isha gazetare, që bëja një rubrikë e bla bla bla.
Përkundrejt drojës time – isha edhe më e re – më erdh një përgjigje pas dy ditësh: “Nëse ti je Kazhan nga Mati, patjetër që po. Me qytetin dhe mbiemrin tënd më lidh mirënjohje e madhe!”.
Kur u takuam, më tregoi sesi në vitin 1975, kish marrë valixhen dhe nga djalë kryeqyteti kish shkuar në një qytet të vogël në veri. Askujt nuk i pëlqente kjo atëherë, as tani!
Atje ish gjendur para një lugine të gjelbërt, liqenit, lumit dhe njerëzve aq të mirë, që ia bënë vitet e jetës në veri një periudhë të paharrueshme, të jeshiltë.
Kështu është jeta. Ndaj për shumë rrethana, podcasti me të, në një kohë më të pjekur tani, pati kiminë dhe rrëfimin deri në vena të doktorit, që kur mbërriti me një kapelë interesante, thashë me vete: A është ky aristokrati i fundit?
Intervista e Transkriptuar
Mira Kazhani: Ai është një nga 100 neurokirurgët më të mirë në botë. Para disa javësh festoi edhe 72 vjetorin e tij me një papion dhe nipërit e mbesat përreth tij. Është figurë e dy kohëve në Shqipëri, pasardhës i një dere të madhe tironse. I suksesshëm, i adhuruar, i diskutuar, i komplikuar, i lexuar, i ka të gjitha. Profesor Doktor Mentor Petrela e vlerësoj shumë që jeni sot në këtë podcast. Podcastet janë një formë inovative e gazetarisë. Tentojnë të marrin rrëfime dhe t`i nxjerrin njerëzit nga kuadrati. Unë preferoj që gjatë bisedave ta kombinoj personalen me profesionalen. Se nëse nuk është personalja, më duket sikur ato filmat pa puthje podcast-i.
Mentor Petrela: E di si term. Po kaq të shtjelluar nuk e kam, se nuk jam shumë fans i këtyre…masmediave si me thënë dhe mënyrave të komunikimit.
Mira Kazhani: E kam vënë re. Madje sot kisha shumë merak si do të takoheshim këtu para teatrit, sepse ju vazhdoni të mos keni një telefon.
Mentor Petrela: Po.
Mira Kazhani: Mendoj që dhe nuk është aq vështirë për ju të rrini pa telefon. Unë për shembull pa telefon nuk punoj dot.
Mentor Petrela: Njeriu ka bërë piktura dhe në atë që quhet Grotta e Kromanjonit. Ka bërë piktura njeriu inteligjent, ka funksionuar.
Mira Kazhani: Këtë kisha parasysh, që njerëzit inteligjentë që i kanë të gjitha nuk e kanë mjet pune telefonin. Juve ju kërkojnë të gjithë kështu që kush do ju gjen (qesh). Mua më duhet të kërkoj dhe shumë njerëzve të tjerë.
Mentor Petrela: Për ju është shqisë. Komunikimi për ju është shqisë. Për ju, për biznesin, për këto shërbimet e inteligjencës etj. Por për disa nuk është shumë.
Mira Kazhani: Çfarë mendon për komunikimin e masmedias dhe komunikimin në përgjithësi shoqëror në Facebook…
Mentor Petrela: Është shumë fake, shumë fake. Raporti me të vërtetën është shumë i varfër.
Mira Kazhani: Ndërkohë që po zhvillohemi Doktor Petrela, bota po zhvillohet shumë, gjithçka po përmirësohet, po po pakësohet ndjeshëm komunikimi njerëzor.
Mentor Petrela: Kjo është e vërtet. Kjo është e vërtetë tek raporti dhe të vjen keq të shohësh të rinj që ulen në kafe. Dy që duket se simpatizojnë, janë në ato marrëdhëniet e para dhe në vend që të shikojnë dhe të kuptojnë njëri-tjetrin i shikon pas pesë minutash duke parë celularin. Ajo është për të ardhur keq.
Mira Kazhani: Çfarë thua me vete, përveçse të vjen keq?
Mentor Petrela: Është fatkeqësi. Gjëja e parë që ka pasur njeriu kur vinte, fillonte bisedën, bënte një farë kontakti trupor, sepse kontakti trupor, e bën me këmbë ashtu si e kemi parë nëpër filma etj. Në bisedë e sipër dhe të gjithë këto kontakte krijojnë atë gjënë që bën dashurinë normale. Po si mund të bësh dashuri me celularin përpara?
Mira Kazhani: E ke këtë merak për nipërit e tu dhe për mbesën?
Mentor Petrela: Po absolutisht e kam, po tani unë s`mund të parashikoj si do zhvillohet bota kur unë nuk do jem.
Mira Kazhani: Rrinë ata shumë në celular? Çfarë u thua?
Mentor Petrela: Rrinë, por i kufizojmë. U vëmë shumë….i orientoj dret librit. Vajza ime është shumë e vëmendshme tek kjo. Por nuk mund të shpëtojnë. Është një farë “addicted” që nuk e di se si do të dalë. Nuk mund t`i parashikosh gjërat në shoqëri shumë… se si janë zhvillimet. Bilancet bëhen mbrapa si ka qënë ajo shoqëri. Si themi ne, shoqëri civilizimet egjiptiane, romake. Hajde bëje piramidën sot. S`e bën dot.
Mira Kazhani: Jo, asnjë nuk e shpjegon si janë bërë.
Mentor Petrela: Po jo, se nuk e bën dot. Me gjithë mjetet që ke.
Mira Kazhani: Po si gjysh i mençur që ka lexuar dhe di shumë, çfarë bisedash bën me ta?
Mentor Petrela: Bëj, por më tepër i observoj. Sidomos më pëlqen shumë kur nuk i kanë prindërit aty dhe jemi ndonjëherë në tavolinë dhe i lë, bëj sikur jam në ato mendimet e mia, por dëgjoj diskutimet se janë afërsisht në një moshë, me diferencë 2 vjeç me njëri-tjetrin dhe komunikimi me njëri-tjetin që është ajo…tamam si ata këlyshët e vegjël kur i shikon tek macet, tek qentë që kanë atë komunitetin, jetën sociale të tyre dhe ata kanë diskutime shumë…që ne i neglizhojmë edhe është një… Nuk e di, është ajo dhuna jonë sensinike……prindërore shpesh do që të realizojë atë që se ka realizuar vetë ta realizojë tek fëmijët. Ajo është shumë e rrezikshme.
Mira Kazhani: Ju ka ndodhur ju me vajzat tuaja ky fenomen?
Mentor Petrela: Jo, me vajzat kam qënë… Kam pasur ‘keeps an eye on’. Kam pasur gjithmonë një sy… (do të thotë hapur). Kam qenë më liberal. Nuk duhet të frenohet ajo pjesa e idit që kemi ne, pjesa e kafshës. Ata janë pasione që vijnë nga truri i brendshëm dhe po i frenove ato do të këtë konseguenca në të ardhmen. Natyrisht që duhet të japësh edukimin, etj, etj..
Mira Kazhani: Vajzat tuaja ishin shumë të vogla kur ju humbët bashkëshorten dhe ato nënën e tyre dhe ju u bëtë edhe nënë edhe baba për vajzat tuaja. Si ka qënë ajo fazë?
Mentor Petrela: E thotë Sokrati, për bashkëshorten që do të zgjedhësh, duhet gjithmonë të martohesh. Nuk e lë kështu martesën siç ne e konsiderojmë sot me atë egoizmin e jetës që i ka kap njerëzit. Duhet të martohesh thotë, por ajo duhet të jetë që të të japë ‘happiness’, lumturi që e thonë sot shumë në anglisht, po e them edhe unë se më ka kapur moda e re (qesh), por thotë nëse e arrin lumturinë është gjë e mirë, ndryshe bëhesh filozof. Nëse ajo është për shembull që të gërvisht, bëhesh filozof. Kështu që isha në pjesën e happiness dhe më tepër iu dedikova…
Mira Kazhani: Jetës!
Mentor Petrela: Jetës dhe dy vajzave!
Mira Kazhani: Në këtë kuptim. Tani që e shikoni në perspektivë keni qënë një baba i suksesshëm. Bëtë çdo gjë siç duhet . Nuk ke diçka që do të doje ta ndryshoje apo korrigjoje?
Mentor Petrela: Ka shumë gjëra që njeriu do t`i ndryshojë po koha nuk të lë. Të merr përpara.
Mira Kazhani: Pse nuk u rimartuat ju?
Mentor Petrela: Është kjo pyetje shumë konfidenciale. Pikërisht për këtë arsye që thashë më parë.
Mira Kazhani: Ishit shumë i lumtur në martesën tuaj.
Mentor Petrela: Tek e para që dihet, dhe kisha frikë tek e dyta që të bëhesha filozof pastaj.
Mira Kazhani: Po mund të ishit dhe i lumtur për së dyti. Këtë s`e di?
Mentor Petrela: Jo. Këtë s`e di. Po s`e zgjedh dot asnjëherë. Janë sfidat në jetë. Nuk i parashikon dot si dalin.
Mira Kazhani: Ku e keni takuar për herë të parë gruan tuaj?
Mentor Petrela: Unë vij nga një gjeneratë dhe nga një familje ku respektoheshin disa kode që sot e kësaj dite edhe në shoqëri të tjera që janë më të përparuara përdoren. Pra janë ato që quhet…
Mira Kazhani: Mos më thuaj që ju kanë prezantuar me shkuesi?
Mentor Petrela: Jo, një minutë. Është si një ‘mariage arrange’, siç i thonë francezët ‘arrange’ për çfarë arsyesh që ta dini. Arsyet e para ishin që… gjëja e parë që më thoshte im atë duke ditur origjinat e familjes dhe çfarë kishim hequr, vuajtur, sido që të vijë ti do të vendosësh vetë, por aman mos na fut ne familje që të na mbyllet goja. Pse? Sepse duke qënë në atë presionin e një sistemi të tmerrshëm siç ka qënë sistemi totalitar komunist, ku ne kemi pasur persekucionin tonë. Rrethi që frekuentonim i familjeve ishte ezoterik, pra ishte shumë i mbyllur. Nuk mund të uleshe, të futeshe në familje, të fusje njerëz që vinin… edhe nga formimi, nga kultura dhe origjina sociale plus pastaj ishte e rrezikshme se mud të fusje një njeri që ishte i infiltruar dhe mund të të bënte dëm dhe natyrisht bashkëshortja ime ishte nga një familje që ishte e të njëjtit rang. Ajo ishte mbesa direkt e Vebi Dibrës që është nënshkruesi i dytë i Pavarësisë dhe Kryetar i Komunitetit Mysliman, që ka vdekur në ’35-ën. Në të gjithë dërgatën e formimit të shtetit, të Pavarësisë ai ka qenë me Ismail Qemalin dhe kryetar i Parlamentit dhe nënkryetar i qeverisë. Është mbesa direkt. E kishte gjysh.
Mira Kazhani: Ishte e bukur gruaja juaj?
Mentor Petrela: Po, natyrisht ishte shumë e bukur.
Mira Kazhani: Re në dashuri, pavarësisht se ishte…
Mentor Petrela: Jo jo pavarësisht nga kjo… Herën e parë në kontakt ishim në një dasmë. Siç ishin, dasmat ezoterike dhe qëlloi që ishte në këtë dhe ishte im atë që duket se në mendjen e tij e kishte piketuar se e dinte nga vinte. Dinte rangun e vet nga vinte, dinte dhe ku donte të bënte lidhje. Dhe më thotë mua: ‘Shife se si qenka kjo goca kështu.’ E pashë unë atëherë. Me mollëza, me pome-t, kështu të bukura, e lezetshme shumë. E mirë, rini sa ç`mund ta shohësh, sa mund ta…
Mira Kazhani: Sa vjeç ishe?
Mentor Petrela: 25-26 maksimumi kaq. Edhe thotë: “Ah të isha unë edhe një herë i ri, këtë s`e lija pa u martuar”. Ky ishte ai grepi i parë. Unë e kalova kështu… Pastaj qenë rrethana të tjera që u bënë, por kjo ka qënë. Si gjithmonë është sprinti. Jam ky që jam dhe e mbyll këtë. Për mua nuk ka më kthim nga kjo ide, që nuk është vetëm e imja. Unë jam ky që jam, sepse kështu ishte im atë, që deshi që unë të bëhesha kështu. E vetmja gjë që kam me atë, është që nëqoftëse do vijë ndonjëherë, do jem aty ku është, në varreza. Po them që në mendje e kam vazhdimisht.
Mira Kazhani: Babain, po nënën?
Mentor Petrela: Edhe nënën, po natyrisht për mua ka qenë babai.
Mira Kazhani: Babai ka qenë figurë e rëndësishme.
Mentor Petrela: Shumë. Për edukimin e vet që kishte… Jo se ishte nëna e paedukuar, por ai ishte më… Fakti që më vuri emrin Mentor. Im atë kishte studiuar Letërsi dhe Filozofi nuk ma kishte vënë emrin kot. Mentor është mbarimi i Iliadë-Odisesë. Vepra e parë në letërsinë botërore.
Mira Kazhani: Të gjithë e dimë sesa mendje brilante dhe sa njeri i lexuar dhe mjek i zoti jeni ju profesor Petrela. Po ndërkohë që flisni, mua më rreh si çekan një pyetje në kokë: Pse ju intelektualët e keni të vështirë të mbani qëndrime publike për çështje të interesit publik. Pra unë do ta doja një Petrelë që reagon çdo javë, çdo muaj, sa herë ka një ngjarje të rëndësishme. Ta kritikojë apo ta mbështesë diçka, por t`i orientojë njerëzit. Shoqëria ka nevojë për bari.
Mentor Petrela: Intelektualët është fjalë e madhe. Unë s`e konsideroj shumë veten aty po në atë fjalë që the është çfarë syri ke ti jashtë. Për mua këtu është diferenca. Se të gjithë duan të gjejnë përkufizimin e intelektualit. Është budallallik ajo. Ka studiuar për shembull mjekësi dhe thonë ‘intelektualë’. Po jo s`do të thotë gjë. Ti ke studiuar si profesionist, dhe hajt mirupafshim. Fjala është shumë më e gjerë dhe koncepti është shumë më i gjerë. Jo shumë i përcaktuar mirë. E veshin kot. Është shumë abuziv. Sidomos në një shoqëri siç jemi ne. Nuk jemi nga shoqëritë e para të edukuara të Europës. Përkundrazi. Me thënë të drejtën, ai është perceptimi që ke ti me botën e jashtme. Kaq është për mua. Se perceptimi nga bota e jashtme të bën të lexosh e të marrësh gjithë informacionet e duhura. Për mua ky është përkufizimi personal se çfarë është një intelektual. Nëqoftëse ti ke perceptim të botës së jashtme. Ti e sheh botën e jashtme me të gjitha dhe e vret mendjen për botën e jashtme. Pastaj është puna tjetër sesi mund të shprehet e gjithë. Duhet të dish që ne akoma nuk kemi dalë nga shtrati i shoqërisë komuniste. Jemi një shoqëri që jemi të shtirë në një shtrat, po duam të dalim, por nuk dalim dot. Se nuk del aq kollaj. Do vite. Pse? Nuk kemi raport me të vërtetën. Raporti i shoqërisë dhe i njerëzve me të vërtetën është… Ne gjykojmë në bazë të opinionit. Them unë një opinion dhe unë ty nesër po të them ti je e korruptuar, e thashë unë, ti je e korruptuar, mori fund. Nuk jemi fact check-ers. Ose nuk jemi të mbështetur në atë që është më e rëndësishme në sistem drejtësie. Nuk vë paragjykime. Nuk them u bë mirë, u bë keq e të gjitha. Por është ajo që quhet “tessuti”, materie. Ne jemi përbërje. Ne jemi të shtrirë në këtë. Dhe kjo na është ngulur dhe sado që vijnë të rinj, do kohën e vet.
Mira Kazhani: Jam shumë dakord me ju, por ama shoqëria ka këtë raport të vështirë me të vërtetën dhe ka këtë kaos informativ apo mungesë fact check-u, edhe sepse është lënë pa atë bariun që unë po flisja. Është lënë peng i mosmarrëveshjeve aty në Facebook, edhe online, në portale, nëpër media dhe në kafe, sepse njerëz me mend në kokë, që kanë lexuar, që dinë të kenë opinione, nuk flasin, heshtin. Kjo është e vërtetë apo jo? Për shembull, mund t`ju jap një rast. Në Francë – jam e bindur që i ndiqni zhvillimet atje- në protestën e partive të majta për jetën e shtrenjtë, për shtrenjtimin, doli në ballë nobelistja Annie Ernaux me devizen e saj të famshme që kush ka pushtetin të dëgjohet, ka detyrim të flasë.
Mentor Petrela: Ajo është e pasionit. Se Annie Ernaux është e pasionit. Platoni, Hume kanë qenë që njeriun e drejton pasioni dhe ajo prandaj mori çmimin Nobel. Se ajo e hoqi pjesën e superegos të njeriut. Po të marrim psikanalizën e Frojdit. Ajo tha pasioni dhe thjeshtësia e pasionit të saj e bëri që të jetë nobeliste. Pasioni zakonisht vjen nga instinktet bazike. Ajo e shtyn njeriun shpesh. Është David Hume, është ai filozofi, edhe Platoni kryesori. Po ky e ka zhvilluar në kohën e zhvillimit të Anglisë.
Mira Kazhani: A keni ju njerëz, figura këtu që ju pëlqejnë në mënyrën sesi janë aktivistë për çështjet që prekin ndjeshëm shoqërinë shqiptare?
Mentor Petrela: Të them të drejtën shumë pak, ose aspak hiç.
Mira Kazhani: A ju vjen keq që shoqëria shqiptare pas 30 vitesh nuk ka dalë nga shtrati i komplekseve dhe shtypjes së komunizmit?
Mentor Petrela: Do kërkojë kohën e vet ajo.
Mira Kazhani: Sa kohë do kërkojë?
Mentor Petrela: Nuk e përcakton dot. Sa më gjatë të kesh qenë, aq më shumë kohë. Nëqoftëse komunizmi do ishte ndërruar shumë shpejt në Shqipëri në ato 10 vjet që qenë të mundshme, mund të kishte pasur një farë shprese.
Mira Kazhani: Shumë filozofë thonë që e vërteta gjendet tek historia dhe po të kthejmë kokën pas në historinë tonë, që me monarkinë, me komunizmin apo me pluralizmin tani, bie në sy një sherrnajë e madhe dhe një paaftësi për të bërë shtet. A keni ju një shpjegim për këtë?
Mentor Petrela: Ajo e të bërit shtet ka ndodhur tek të gjithë, por është asimetrike në raport me numrat. Është qesharake që identifikohen nganjëherë njerëzit këtu me mendime. Jo i duket vetja sikur janë Churchilli. Këto janë sharlatanizma që mund t`i quajmë. Dimensioni i vendit kaq është. Kaq mund të prodhojmë ne… Numrat tanë që të dali ajo që të quhet inteligjenca.
Mira Kazhani: Pra është çështje numrash. Jemi pak.
Mentor Petrela: Jemi shumë pak. Në ato pak pastaj ka pasur edhe faktorë të tjerë. Por është asimetrizmi e para. Duhet të nisemi tek numrat njëherë. Gjithmonë duhet sasia që të dalë cilësia. Atë e ka thënë bukur Ismaili. Unë vlerësoj jo vetëm dimensionin letrar të tij, që e ka për mua dhe është i përbotshëm. Kam pasur fatin që e kam njohur dhe kam miqësi me të. Por ka thënë një gjë të vërtetë: Nuk na lanë njëherë që të bëhemi 5 milionë. Ajo është që është masa kritike për të nxjerrë mendjet e duhura. Sidomos janë kujdesur shumë këta komshijtë që kemi pasur që të mos e arrijmë këtë masë kritike. Këtë nuk e realizojnë shumë shqiptarët.
Mira Kazhani: Përveç numrave, a ka diçka që e kemi edhe në ADN? Ndonjë tipar në personalitet?
Mentor Petrela: Jo, jo në ADN nuk është. Në ADN jemi njësoj ne shqiptarët siç janë anglezët. Po atje i kanë mundësitë e tjera. Edukimi e me radhë… Por nuk janë kurrë më të mençur. Nuk e pranoj kurrë këtë. Biologjikisht nuk pranohet njëherë. Jo se nuk dua unë se jam shqiptar.
Mira Kazhani: Si do e përshkruanit shqiptarin tipik?
Mentor Petrela: Sot, të më çojnë në një aeroport ku nuk e di që janë shqiptarë, e gjej kollaj. Nga mënyra e sjelljes.
Mira Kazhani: Për shembull?
Mentor Petrela: Po s`e them dot tani se duhet ta kem përpara që ta them: Ja ky është.
Mira Kazhani: E mora përgjigjen që më herët kur thatë se është e vështirë të bësh parashikime. Pra nuk bën dot parashikime se si do zhvillohet jeta. Po si do doje ta lije Shqipërinë? Unë uroj që të jetosh shumë gjatë! Po si do doje që të ishte Shqipëria pas 50 vitesh, ose pas 35 vjetësh? Si e imagjinon? Do jetë një vend i qetë? Do jemi futur në Europë? Do kemi politikanë normalë, të ndërgjegjshëm?
Mentor Petrela: Si do jenë gjithë shqiptarët. Si do zhvillohen. Nuk e parashikon dot. Rëndësi ka që të jetë një periudhë pa luftë. Shumë e rëndësishme. Sepse gjithmonë ne e kemi pësuar nga luftërat. Copëtimi ka ardhur nga luftërat. Kanë përfituar të tjerët dhe ndërkohë ne kemi humbur edhe territoret, edhe një pjesë të popullit që pastaj. Nuk mund të pretendosh një njeri që shkon për subzistencë, të ruajë identitetin kombëtar. Madje ka ndjenjën e kundërt. Shqiptarët nuk kanë qenë gjithmonë popull shumë i pasur, sepse është vetë natyra… Por është i pasur në natyrë. Në natyrë, në burime e në të gjitha… Po pa ditur ato rezervat e burimeve minerare, e burimeve ujore. Në këto nuk jemi të varfër.
Mira Kazhani: Puna është t`i shfrytëzojmë mirë.
Mentor Petrela: E pra. Ky është problem tjetër. Ata shqiptarë që kanë ikur, kanë ikur për arsye subzistence dhe në konditat më të këqija.
Mira Kazhani: Çfarë ndjen profesor Petrela kur sheh jugun dhe veriun, por sidomos jugun që po shndërrohet me shumë rezidenca private. Mënyra sesi është ndërtuar atje. Kur për shembull krahason fshatin Vuno apo fshatin Qeparo me pjesët poshtë detit, kur i sheh. Besoj shkon atje gjatë verës?
Mentor Petrela: Po.
Mira Kazhani: Çfarë ndjesie ke?
Mentor Petrela: Më pëlqen shumë. Më pëlqen edhe ky evolucioni që ka ardhur, por në moshën 7-8 vjeç kam qenë atje. Pikërisht aty ku thoni ju. Aty s`kishte drita. Ishte me llampë. Nuk kishte sheqer. Sa që nuk mora dot gotën me qumësht se ishte me kripë. S`kishte sheqer. Të jepnin bukë fiku, ose një lugë mjaltë nëqoftëse do ta kishin. Evolucioni është i madh, në 50 vjet. Flasim në vitet ‘57, ‘58, 60.
Mira Kazhani: Për Tiranën e sotme çfarë mendoni? Se jeni dhe tirons, tirons i vjetër. Nuk ju kam dëgjuar të flisni për Tiranën.
Mentor Petrela: Tirana ekziston si qytet prej shumë… nuk ekziston vetëm nga ai dekreti i perandorisë turke që e njeh si kaza, në 1614-ën. Me xhaminë që e kanë djegur qëllimisht. Nuk është djegie rastësore. Dokumentet janë. Njohja si qytet pra me akt është në 1614-ën, por Tirana ka ekzistuar edhe më përpara, sepse ka dokumente të tjera. Një nga gjërat shokuese është kur thonë që nuk ka… Po si ka mundësi?! Në një fushë kaq të bukur! Që po të hipësh atje në qafë të Krrabës del e sheh deri në Lezhë e deri në Mal të Zi. Duket Mali i Zi, maja, kreshta e Malit të Zi, aty ku fillon, deri në gjirin e Drinit, që është një nga gjitë më të bukura. E ke gjithë këtë fushë, edhe këtu s`paska pasur një qendër… T`i thuash, po shko plas sytë te mozaiku. Shko shih mozaikun që e ke aty buzë Unazës së Vogël. Po si ka mundësi që bëhet një shtëpi, me një mozaik të tillë, edhe këtu paska qenë shkretë?! Që të bësh një shtëpi me mozaikë të tillë, tregon që të gjithë enturazhet rreth e rrotull, të gjithë ndërtimet aty, kanë qenë të njëjtit. Do thuash, s`keni mundësi të bëni kërkime të tjera e të tjera… i ka mbuluar koha… është tjetër gjë. Pra ka origjina shumë të hershme. Natyrisht ne jemi të ardhur nga zona jugore. Mbiemri e tregon. Dhe kemi ardhur me Et`hem Beun. Pra jemi në fillimet e Tiranës. Që i thonë gati dy shekuj e gjysmë më përpara, si familje. E dimë këtë. Dhe përplasjet kanë qenë me Toptanasit.
Mira Kazhani: Kush fitonte?
Mentor Petrela: Po fituan Toptanasit, natyrisht. Pavarësisht se mbrapa ne jemi martuar, marrë e dhënë me Toptanasit, por në fillim kemi qenë armiq kryesorë. Edhe një nga kryesorët e asaj që ishte ndjekës i Et`hem Beut që u largua, nipi i Sulejman Bargjinit që ishte xhamia tjetër. Si origjinë rreth e rrotull e Tiranës, gjithë zona jugore, ka qenë zonë katolikë, përfshi dhe ata që vijnë pas, Burreli etj, etj. Prandaj i ke Malësia e Tiranës që janë 5 shenjtër.
Shën Gjergji, Shën Mari, Shën Pal, janë shenjtër. Jemi kristianizuar në shekullin e tretë dhe të katërt. Shekulli i tretë dhe i katërt është kristianizimi i shqiptarëve dhe ardhja e Pal-it. Shën Pali ka kaluar këtej. Kemi rrënjë të thella të kristianizmit. Dalim tek Tirana. Pjesa kryesore e Tiranës ka qenë në pjesën që është… sepse qytetet kanë pasur një problem. Duhet të kishin një burim uji që ishte Lana, dhe ku të rrjedhin ujërat. Tirana e vjetër fillon aty ku është Namazgjaja. Ke portretin e Edward Lear-it me atë rrapin e famshëm edhe me selvinë, edhe me një urë, edhe me mullirin që mbetet i 1855-ës dhe vjen pjesa pastaj që është aty ku janë 9-katëshet dhe rruga e Barrikadës. Kjo është pjesa e vjetër e Tiranës. Bashkë me Pazarin e Vjetër. Mbyllet me xhaminë e Et`hem Beut, me Toptansit, aty ku është pedonalja dhe pastaj ishte tokë djerrë. Të tjerët pastaj janë të ardhur të shtuar. Kjo është zemra. Natyrisht që nuk futeshin të gjithë në qytet. Kanë pasur rregullat e veta. Këto i dimë. Stërgjyshi im ka qenë për një kohë të gjatë prefekt në administratën turke, deri në Pavarësinë dhe Luftën e Parë Botërore. Kishin rregullat. Nuk mund të futeshe në Tiranë, nëse nuk kishe një biznes. Biznesi ishte në Pazar. Duhet të kishe një aktivitet, pastaj të jepej leja që të bëje ndërtim.
Mira Kazhani: Tirana tani?
Mentor Petrela: Lëvizjen e lirë, do kesh edhe emigracionin e brendshëm. Emigracioni i brendshëm vjen me atë bumin e vet të ndërtimeve. Tani nuk mund të jem shumë dakord me të gjitha, por ka zhvillimet e veta.
Mira Kazhani: Me disa po, me disa jo.
Mentor Petrela: Ai që ka ardhur në Tiranë, që vjen herët, që vjen tani, ka parë këtë 15 katëshin, ka parë edhe dy ndërtesa të reja. Për të ajo është Tirana. Është normale. Nuk mund ta paragjykosh. Do të jetë gabim dikush që e paragjykon. Do bëhen ndërtesat e reja. Ai që do lindë këtu, do thotë: Kjo është Tirana. Vijmë gjithmonë tek disproporcioni, tek asimetria. Nuk mund të bëjmë ne arkitektura të mëdhaja dhe urbaniste të mëdhaja. Kaq i kemi kapacitetet. Kur janë bërë ato veprat? U bënë se ishte shansi i madh ardhja e Italisë. Mussolini mori atë stilin e ri. Siç vjen çdo rend. Edhe ai rend diktarure ishte. Por mblodhi të gjithë urbanistët edhe arkitektët më të mëdhenj dhe bëri kryeveprat më të mira të stilit neoklasik. Ky qe shans edhe për ne. Ata erdhën, po ai grup, dhe bënë të gjitha ato ndërtesat që janë në bulevard, përfshi dhe Komitetin Qëndror. Ato që ka bërë inxhinier Lufi është kopje e Bozies. Vetëm se i ka ndryshuar. I ka bërë me ato kolonat e Korinth-it. Nuk ka mbajtur atë stilin që ishte atje. Pra ai ishte stili që ishte planifikuar për Tiranën. Ai stili 4-katësh, 5-katësh. Të mos e kalonte këtë. Këtë e ruajti dhe Hoxha. Tirana ishte si qytetet klasike italiane. Merr Firenzen, merr të gjitha… Kanë kullat. Marr gjithmonë Firenzen se atë e kam të dashurën time arkitekturale. (qesh)
Mira Kazhani: Çfarë do ndodhë me shtëpinë tuaj? Është e vetmja që qëndron aty si një bizhu e së shkuarës italiane.
Mentor Petrela: Jo nuk është italiane. Ajo është e bërë nga 1924 dhe mbaruar nga ‘30-ta. Është e stilit të fundit barrok. Është stili Art Nouveau. Gjyshi im u influencua nga Austria, nga Zvicra.
Mira Kazhani: Do ta ndryshoni? Do ta shembni? Apo do ta ruani? Keni vendosur ta ruani përjetësisht?
Mentor Petrela: Paske parë ëndrra të këqija, po unë ato ëndrra nuk i shoh. (qesh)
Mira Kazhani: Në fakt, më duhet të them që sa herë kaloj me makinë aty, më pëlqen ajo pamje.
Mentor Petrela: E di se e shoh. Unë vë re kur dal në tarracë, aty kalojnë shumë, se është qendër. Ka shumë lëvizje. Kalojnë të huaj. Dhe të huajt i bëjnë fotografi. Nuk ka ditë që mos të shoh të huaj që kalojnë atje dhe të mos marrin foto.
Mira Kazhani: Profesor Petrela, çfarë ndjetë ju para një viti kur ata hacker-at zbuluan rrogat e gjithë shqiptarëve, përfshi edhe tuajën? A ndjetë, a patë ndonjë reagim të ndonjë të afërmi apo dhe xhelozi për të ardhurat tuaja nga spitalet private?
Mentor Petrela: E para njëherë që të mësohen njerëzit, që të ardhurat janë gjëra që duhet të dihen. Mënyra sesi u bë me hacker-at, ajo është shumë e dënueshme. Këto nuk duhet të jenë objekt i kësaj. Sesi e arritën, është punë e tyre. Ajo është e dënueshme për mua. Shumë e dënueshme. Po kjo e të dhënave në shoqëritë e tjera, është. Unë kam shokun tim, Piere Gobin. Ai ka qenë me mua në Francë, ka shkuar në New York tani. Po mund të hyni në internet dhe të shihni se sa e ka marrë në 2019-ën. Sa që i kam çuar email, ‘Chapeau’, i thashë, bravo të qoftë. Vetëm royalties kishin marrë 12 milionë dollarë për vitin. Kur dihen gjërat është më mirë. Që të kenë njerëzit transparencë që të kuptojnë.
Mira Kazhani: A morët mesazhe të çuditshme? Kishte ndonjë reagim?
Mentor Petrela: Jo. Jo absolutisht. Dy-tre miq, punë gallatash shqiptare.
Mira Kazhani: Që çfarë thanë?
Mentor Petrela: Po gallata shqiptare. Konsum vulgar.
Mira Kazhani: Çfarë marrëdhënie keni ju me paranë?
Mentor Petrela: Këtë e ke pyetje të thellë dhe të gjatë dhe s`mund të të them … Më mirë po i bie shkurt. Më mirë shkurt me dy llafe. Po kthehem tek Ksanthibi, gruaja e Sokratit. Sokrati bënte mësime dhe ato shëtitjet me nxënësit e vet, që i shpjegonte të gjitha – tani po e vulgarizoj, po e them kështu që të kuptohet më mirë- edhe u thoshte: Dakord që po jap mësim, po Ksanthibi ka shkuar të blejë bukën.
Mira Kazhani: A është paraja, pasuria, një mënyrë për të pasur më shumë dinjitet në jetë dhe a të bën pasuria,pushteti, suksesi një njeri më imun ndaj kompromiseve? Pra ti nuk bën kompromis. Mund të thuash Jo. Apo në fakt, disa njerëz, sa më shumë i kanë këto, aq më shumë bëjnë kompromise, aq më shumë zhyten në kompromise?
Mentor Petrela: Është një vorbull që të merr ajo. Të gjitha këto që the ti. Është vorbull ajo. Po s`është vetëm ajo gjë. Janë munduar ta përcaktojnë. Ku është niveli i lumturisë e të gjitha. Marrin Butanin. Ai shteti që është midis Nepalit, që ata janë “happy” gjatë gjithë kohës. E kanë caktuar lumturinë. Thonë shifra që janë kaq shumë për të qeshur. Që po të kesh kaq të ardhura, fillon lumturia. Është një budallik. Nuk duhet ta kesh maninë e kësaj. Duhet që njerëzit të mos vuajnë në subsistencë. Fëmijët e rritur në vështirësi ekonomike, shpërqendrohen, sepse stresi i subzistencës i bën familjet edhe transmetimin tek fëmijët, që ai është fëmijë si gjithë të tjerët. Kthehemi tek kontrata sociale e Jean-Jacques Rousseau që thotë: fëmija lind, pastaj është detyra e shoqërisë që t`i sigurojë edukimin e subzistencën e mirë. Nëqoftëse s`e arrin shoqëria këtë – kjo është sociale, nuk ka lidhje me komunizmin – atëherë jemi të humbur. Dhe kjo vihet re. Pastaj shtresa e këtyre që renden pas parasë është fake shumë. Një vanitet… Është superego që merr kot dhe që s`i duhet as dreqit.
Mira Kazhani: Çfarë mendon për mjekët e rinj që po largohen, sepse duan të kenë jetë më të mirë, një rrogë më të mirë, sepse nuk ia dalin në Tiranë? E kuptoj që në një botë globaliste, të gjithë kanë të drejtë të kërkojnë një jetë më të mirë, po a ka një mënyrë që Shqipëria t`i mbajë këtu? A do sugjeronit ju një formulë? Se e kam hallin, kush do të na operojë pas 30 vjetësh.
Mentor Petrela: Është pyetje e vështirë për ta gjetur. Është pyetje e vështirë. Mjekësia shqiptare do të jetë siç do të jetë shoqëria shqiptare, siç do jetë populli shqiptar. Ashtu do jenë edhe politikanët. Ashtu do jenë të gjithë. Se ne pretendojmë që të kemi Margaret Thatcher, kur nuk jemi anglezë. S`mund të jesh.
Mira Kazhani: Ok. Mund te kemi Petrelë të rinj. Ju keni ndërtuar gjatë kohës që ishit në spital? Jeni përpjekur ta jepni profesionin tuaj? T`i hapni rrugën të rinjve? Disa thonë po, por disa ju kritikojnë. Thonë që keni qenë shumë i rreptë.
Mentor Petrela: Kam qenë shumë i rreptë për t`i dhënë dijet e duhura. Rreptësinë, ata që e kanë kuptuar, e kanë kuptuar nga paaftësia e tyre, për të mos kapur atë që i kam dhënë unë. Kush ka dashur të bëhet i zoti, ia kam dhënë hapësirën. Nuk mund të jetë një nga ata që kam përgatitur, që mos të ketë shkuar të paktën 2-3 vjet në Paris- më e pakta, se ka dhe me 8 vjet – Paris- Milano- Romë. Nuk e ka çuar familja e vet. S`e ka çuar shteti i vet. Pastaj është ajo vogëlsia. Në Shqipëri ka një gjë. Atë që thotë Aristoteli: Mirënjohja plaket e para.
Mira Kazhani: Tani që i sheh në perspektivë shumë nga gjërat që ke bërë dhe kanë ndodhur në jetën tënde, cila është gjëja që ka më shumë vlerë, përveç mirënjohjes?
Mentor Petrela: Dashuria për tjetrin. Si e sheh. Je me njeriun tjetër. Edhe atë të rrugës që vjen pastron xhamin e makinës për 200 lekë, e sheh me dashuri, apo e sheh…
Mira Kazhani: E duam ne njeri-tjetrin? Jemi të butë?
Mentor Petrela: Kjo është më shumë komplekse.
Mira Kazhani: E duan francezët njëri-tjetrin? Italianët, anglezët?
Mentor Petrela: Njësoj jemi. Qenia njerëzore është njësoj.
Mira Kazhani: Një këshillë! Duket klishe, por është një mesazh që do doja ta ndanit me shqiptarët, me të rinjtë, me prindërit e rinj, me doktorët e rinj, me gazetarët e rinj? Një këshillë për t`i bërë gjërat më mirë? Cila do ishte prej jush?
Mentor Petrela: Leximi. Leximi, leximi!
Mira Kazhani: Më të vështirën dhé, doktor Petrela.
Mentor Petrela: Leximi, leximi, leximi. Ta dini. 10% e njerëzve janë dislektik të lindur. U jep një tekst. Mund ta lexojë, por nuk arrin ta riprodhojë. Nuk kupton gjë. Nuk po them që nuk janë inteligjentë. Dislektiku nuk është… po nuk arrin të bëjë performancë pastaj. Nuk bëhei i zoti. Ka një kontradiktë me të. Është çështje e trurit. Po kur vjen puna që nuk sheh njerëzit që të marrin një libër në dorë, që ka dalë doktor dhe që s`ka lexuar një libër… Ka lexuar për profesionin shpejt e shpejt, se i duhet të jetojë, po kaq. Po që të kuptojë që ka të bëjë me qenien njerëzore dhe qenia njerëzore nuk është një “machine”, një makinë lekësh. Ti duhet të lexosh edhe botën njerëzore që ta jep letërsia. Po nuk dite si është bota njerëzore e njeriut, ti s`mund të bëhesh.
Mira Kazhani: Në fakt sot njerëzit që takojmë më së shumti na tregojnë çfarë kanë blerë, çfarë kanë ngrënë, pirë. Sa kushton kjo çanta? Po këto pushimet? Po ajo shtëpia? Pak nga ne takohemi dhe flasim që dikush ka lexuar diçka që i ka ngelur në mendje dhe po e ndan me ty.
Mentor Petrela: Jo po ata e kanë problemin aty. E kanë problemin në tru. E kanë problemin në tru se korteksin prefrontal nuk arrijnë ta ngopin më me atë vanitetin e tyre dhe ajo është një ‘reward’ që ata e kërkojnë dhe e mbushin pastaj jo me alkool, jo me këto budallalliqet.
Mira Kazhani: Nuk zgjidhet as me operacion ajo. Se ju e njihni mirë trurin.
Mentor Petrela: Po të dilte ai operacion, do isha shumë i gëzuar.