Nga Mira Kazhani/ Ai quhet Tedi në të vërtetë. Ka një histori të bukur emri i tij, tezja e jashtëzakonshme dhe familja si një roman, e atij që të gjithë e njihni si Adrian Civici.
Shumë gjëra do t’i mësoni për herë të parë në këtë podcast dhe ma do mendja se do e shijoni rrëfimin e një profesori ekonomie për familjen e tij, gjyshin që kur ai tregon për të, të duket si një personazh amerikan, tezen figurë të fortë, dhe të gjithë pemën e tij aristokrate.
Tani shumë janë thjesht kujtime, nostalgji – edhe prona. Sepse Tedi Civici e pranon edhe vetë që ka qenë me fat për trashëgiminë. Tani ka një mbesë Dua-n, që në shtëpi thonë shpesh me qesëndi fjalinë, “ato që s’na i dhe ne, do të t’i marrë të gjitha ajo”. “S’e di pse më thonë kështu, se unë do t’ia jap të gjitha asaj vetë”, – thotë ai pa teklif. Sigurisht Tedi Civici e di që është i disiplinuar. Fundja si mund të jetë një profesor ekonomie, por nuk është i marrosur pas materiales – thotë, sepse ai më mirë se çdokush e di që për njeriun asgjë s’mjafton.
Pse kështu? Ndiqni podcast-in!
Intervista e transkriptuar
Mira Kazhani: Gjatë një vere në Qeparo në një fundjavë mes miqsh kam pasur një bisedë shumë interesante me të. Nuk e di nëse do ta riprodhoj sot atë bisedë pikë për pikë, por unë preferoj që në këtë podcast, çdo gjë që di a kam parë unë, histori, njerëz interesantë dua në fakt që t`i ndaj me ju. Nisur nga ajo bisedë mendova që ta ftoj këtë javë. Adrian Civicin siç e njohin të gjithë, por në fakt Tedin Civicin siç e thërrasin gjithë njerëzit e afërt.
Adrian Civici: Tedi, vetëm Tedi!
Mira Kazhani: Vetëm Tedi. Ta tregojmë pak historinë e emrit Tedi.
Adrian Civici: Lidhet me tezen time e cila punonte në Agjensinë Telegrafike Shqiptare në atë kohë, njihte shtatë gjuhë të huaja dhe kur linda unë në 8 Korrik 1958 në fakt ishte dita e Shën Prokopit, që në njëfarë mënyre ishte dhe shenjtor i Tiranës se ishte dhe kisha më e madhe. Mamaja ime shkonte rregullisht në kishë sepse ishte dita, ishte në muajin e shtatë të shtatzënisë dhe kur u kthye nga kisha i filluan dhimbjet e lindjes edhe unë linda shtatanik, ditën e 8 Korrikut. Natyrisht duke qenë një familje me tradita të vjetra ortodokse ne zakonisht vinim emrin e një shenjtori dhe me 8 Korrik shenjtori ishte Shën Prokopi që ishte në fakt edhe shenjtori i Tiranës. Pothuajse ishte vendosur që do quhesha Prokop, tezja ime tha, dakord por do t`i thërrasin çunit Kopi gjithë jetën, gjë që nuk shkon. Atëherë hapën kalendarin katolik dhe me 8 Korrik kishte lindur Shën Adriani dhe ma vunë emrin Adrian. Kështu që zyrtarisht u pagëzova me emrin Adrian.
Mira Kazhani: Kur nisi Tedi?
Adrian Civici: Pastaj kur isha rreth një vjeç e gjysmë, dy vjeç në atë kohë ishte një aktor Italian që quhet Teddy Reno, i cili në Hollywood pati disa vite sukses dhe meqënëse në njëfarë mënyre ngjanim pak po dhe ishte një aktor në atë kohë që diskutohej shumë, po prapë tezja ime tha që do ta quajmë Tedi se ngjan shumë. Kishte dhe një arsye që ma kanë thënë më vonë, sepse duke qënë një familje shpeshherë edhe borgjeze, nga këto familjet e vjetra tiranse që ishte nën vëzhgim dhe nën sulmin e regjimit të atëhershëm, emri Tedi ishte dhe si një shenjë revolte për t`i vënë një emër amerikan. Kështu që Tedi i parë në Tiranë në fakt isha unë, pastaj i dyti ka qënë Tedi Papavrami. Ndërsa tani është bërë emër më i përhapur dhe ka më shumë.
Mira Kazhani: Interesante familja borgjeze dhe tezja. Pse tezja ka qënë kaq aktive në jetën e nipit të saj? Për shembull shoh që tezja i ka vendosur dy emrat.
Adrian Civici: Po sepse ne jetonim bashkë në një shtëpi të madhe në atë kohë, ku është sot Hotel Tirana, ose 15-katëshi. Jetonim të gjithë bashkë, kështu që ishte normale që të ishim pothuajse në jetët e njëri-tjetrit, sidomos me tezen.
Mira Kazhani: Ishte beqare tezja?
Adrian Civici: Jo ishte e martuar, e fejuar, por ishte shumë e ditur dhe e lexuar. Në atë kohë të dije shtatë gjuhë të huaja ishte diçka e jashtëzakonshme.
Mira Kazhani: Më trego pak për familjen tënde. Babai, nëna, ju keni një origjinë nga Korça?
Adrian Civici: Po babai ishte me origjinë nga Korça. Mbasi mbaroi Liceun Francez, mbas luftës shkoi për studime në Rumani, për inxhinier rrugësh dhe urash, pra inxhinier ndërtimi. Kur u kthye, qëndroi në Tiranë. Pastaj u martua me mamanë time Liljana Hobdari që ishte një nga familjet më të vjetra të Tiranës. Kështu që në njëfarë mënyre origjinën e kam nga Korça nga babai, po jeta e tij dhe pastaj e gjithë familjes time ishte në Tiranë.
Mira Kazhani: Çfarë mendon Tedi Civici për familjet ish-borgjeze?
Adrian Civici: Në fakt kanë qenë familje për t`u vlerësuar për traditën, për kulturën, për edukatën. Ishin një nga shprehjet dhe treguesit e civilizimIt që kishte Shqipëria në atë kohë. Familje me shumë tradita, natyrisht jo të gjitha, po një pjesë dhe ishin tradita shumë të mira për të respektuar edhe vlerat e njeriut edhe vlerat e familjes edhe njëkohësisht të angazhuara, sidomos familja Hobdari nga mamaja ime ishte familje industrialistësh në atë kohë të studiuar dhe të shkolluar në Vjenë. Madje gjyshi im ka qënë shtatë vjet në Vjenë për inxhinieri dhe kur u kthye bashkë me vëllezërit e tij bënë dhe fabrikën e parë të sapunit edhe fabrikën e aranxhatave.
Mira Kazhani: Në Shqipëri?
Adrian Civici: Në Shqipëri. Njëri nga ata ishte Konsull Nderi i Japonisë në Shqipëri. Ishin një familje shumë e angazhuar me jetën ekonomike dhe jetën financiare. Më ka bërë përshtypje që duke parë disa shënime dhe libra të vjetër që i kishte gjyshja në shtëpi gjeta një artikull që kishte shkruar gjyshi Jorgji Hobdari për Deus ex Machina, për diskutimin që bëhej në atë kohë si mund të gjendej një makinë që mund të punonte vetë, pa karburant.
Mira Kazhani: Në çfarë viti?
Adrian Civici: Bëhej fjalë për `34-`35.
Mira Kazhani: Interesante!
Adrian Civici: Ishin shumë të shkolluar edhe të angazhuar. Njëri nga kushërinjtë e tyre ishte farmacist. Ishin familje që ajo që i kishin kushtuar më shumë rëndësi ishte shkollimi i fëmijëve.
Mira Kazhani: Ku janë pasardhësit e tyre? Përveç jush që ju kemi këtu dhe e dimë. Sot, si jetojnë ata?
Adrian Civici: Një pjesë janë nipërit, stërnipërit që janë sot, përgjithësisht edhe nga ana e babait dhe nga ana e mamasë disa janë në Amerikë, si shumë familje shqiptare që tashmë janë ndarë, sidomos mbas vitit 1990. Po një pjesë e tyre sidomos nga babai kanë emigruar që para Luftës së Dytë Botërore dhe pastaj kur filloi lufta dhe kufijtë u mbyllën ose u bë e vështirë, ndenjën fillimisht në Greqi dhe pastaj në Amerikë. Po dhe nga familja e mamasë Hobdari, aty një pjesë janë akoma në Tiranë, të respektuar, të vlerësuar, kurse një pjesë janë në Amerikë, Kanada ose në vende të tjera.
Mira Kazhani: Janë të pasur ata? E kanë vijuar traditën e familjes?
Më shumë sesa të pasur do të thoja që janë të shkolluar mirë, janë në profesione të mira dhe punojnë në vende dinjitoze duke bërë një jetë më se normale natyrisht me gjithë dinjitetin që të jep të qenit profesionist i mirë.
Mira Kazhani: Të gjithë biem dakord dhe themi shpesh që një nga të këqijat e diktaturës ishte që shkatërroi familjet me histori, aristokracinë, atë elitën e shoqërisë që sigurisht janë familje të tilla.
Adrian Civici: Natyrisht, sepse përfundimi mund të jetë që u shkatërrua elita, ose familjet, po në fakt më shumë sesa goditja e familjes dhe elitës ishte goditja klasore ose goditja e vlerave të një qytetarie të caktuar që ishte formuar, ishte konsoliduar në kushtet e një Shqipërie ndryshe në vitet 1920-1930, ku dhe ne megjithëse më në miniaturë se vendet e tjera, filluam të krijojmë borgjezinë kombëtare. Se për të folur për aristokracinë, ne nuk kishim aristokraci në kuptimin që ka vetë fjala aristokraci nga vendet perëndimore, sepse ata që ishin të pasur dhe duhet të luanin rolin qoftë dhe publik të aristokracisë, Në fakt, duke qënë pjesë e Perandorisë Osmane, Perandorisë Turke kishin natyrë krejt tjetër. Pra ato familje që u krijuan me këto vlera që thashë, që arritën të kishin edhe një jetë të mirë ekonomike, të ardhura dhe të zhvillonin një aktivitet sidomos një aktivitet industrial dhe tregtar, ishin kryesisht familjet borgjeze të asaj kohe që u krijuan në Shqipëri. Ajo që ndodhi mbas vitit 1945 me ardhjen e pushtetit komunist në Shqipëri, më shumë sesa goditja direkte e këtyre familjeve, ishte goditja e shtresës ose klasës që quhej borgjezi, ose e atyre që ishin të shkolluar, e atyre që s`kishin mbështetur dhe përfaqësuar ideologjinë komuniste, klasore të asaj kohe. Natyrisht u tentua që të zëvendësoheshin me një kategori tjetër që duhet të quhej elitë, por që në fakt ishte elitë ideologjike dhe politike më shumë sesa elitë e vërtetë kulturore, intelektuale apo dhe borgjeze siç ishte në shumë vende të tjera. Fatkeqësisht në vitin 1990 edhe kjo kohë mbaroi dhe ne rifilluam edhe njëherë krijimin e asaj që mund të quhet elitë. Mendoj që kjo është arsyeja që duke pasur këto ndërprerje, të paktën në një shekull tre ndërprerje të tilla të mëdha, qëndrueshmëria dhe cilësia e elitës shqiptare akoma lë për të dëshiruar.
Mira Kazhani: Po, pati një përpjekje që për 30 vjet të korrigjohen 100 vjet. Brenda 30 vjetësh nuk mund të krijosh atë elitën që…
Adrian Civici: Jo, nuk mund të korrigjosh, sepse edhe po të shpjegojmë se çdo të thotë elitë, normalisht është një kategori individësh, njerëzish, familjesh ose grupesh shoqërore që janë të shkolluar, që bëjnë pjesë në atë shtresën e mesme të lartë, që janë profesionistë të mirë në të gjitha fushat, që janë të angazhuar në jetën publike dhe natyrisht janë jashtë asaj ideologjisë që ndonjëherë e denatyron njeriun në të qenit racional, logjik apo e elitë. Mbi të gjitha janë familje ose individë me qëndrueshmëri ekonomike-financiare, me kushte jetese, me kushte studimi, me mënyrën si bëhen profesionistë në fusha të caktuara dhe mbi të gjitha është ajo lloj shtrese që është garantuese dhe e zbatimit të ligjit dhe qetësisë sociale edhe një lloj qetësie politike që respekton më shumë rregullat e demokracisë, sesa ata që vijnë duke qenë elitë nga arsye ideologjike ose arsye të tjera. Më pelqen shumë një shprehje e Ismail Qemalit, duke lexuar një libër me letrat që Ismail Qemali kishte shkëmbyer me sulltanin dhe sulltani kishte një shqetësim në atë kohë që elita turke dhe përgjithësisht drejtuesit e lartë nuk po i përmbushnin kërkesat për të bërë një shtet cilësor dhe Ismail Qemali i thoshte: “Madhëri nuk mund të vendosen në poste drejtuese dhe të quhen elitë ata që vendosen në këto poste, sepse kanë fituar një luftë. Sepse ata që kanë fituar një luftë, gjithmonë edhe kur bëjnë gabime dhe kur s`janë të zotë i rikthehen asaj, ku ishe ti kur unë luftova, ose bëra këtë gjë? Aty duhet të vendosen gjithmonë të rinj dhe njerëz ambiciozë që me sukseset e shtetit dhe me sukseset e profesionit të tyre do bëjnë përpara dhe do quhen elitë. Jo ata që artificialisht vendosen aty për të qenë elitë”.
Mira Kazhani: Çfarë mendoni ju për të pasurit e sotëm?
Adrian Civici: Nuk do t`i fusja në një kategori, sepse janë kategori të ndryshme…
Mira Kazhani: Dy arketipe.
Adrian Civici: Ka një kategori të atyre që quhen të pasur, pra që kanë të ardhura të larta që natyrisht e kanë të merituar me punën që bëjnë dhe me gjithçka të aktivitetit të tyre. Ashtu siç ka dhe një pjesë që përfitojnë nga çdo gjë, nga sistemi, nga korrupsioni, nga klientelizmi, pse jo dhe nga ekonomia e zezë ose ekonomia kriminale, për të pasur shumë para dhe për t`u quajtur i pasur. Natyrisht kategorinë e parë do ta vlerësoja, do ta veçoja dhe mendoj që ne duhet të jemi edhe krenar që ka njerëz të tillë të suksesshëm. Sepse këtu fillon dhe një nga diskutimet më të mëdha që bëhet sot: Çfarë është fitimi?
Mira Kazhani: Çfarë është fitimi?
Adrian Civici: Pse fitojnë disa dhe pse s`fitojnë disa të tjerë? Po ta shikosh nga këndvështrimi i teorisë marksiste natyrisht fitimi është puna e papaguar e punëtorëve, pra është një lloj vjedhje dhe dhune që disa i bëjnë disa të tjerëve meqënëse janë zotëruesit e mjeteve të prodhimit dhe kapitalit. Por po ta shikosh tek ai këndvështrimi më liberal, më neoklasik, në fakt fitimi është shpërblim për punën dhe aktivitetin e gjithkujt, po që dikujt i vjen nga puna, dikujt i vjen nga menaxhimi, nga organizimi, nga përdorimi i kapitaleve, nga guximi që ka për të qënë sipërmarrës dhe për të bërë diçka të re, inovative. Pra ashtu siç thotë Ludwig von Mises – që unë e kam shumë përzemër se është një nga ekonomistët më të shquar në botë, jo vetëm ekonomist por dhe filozof i ekonomisë – “fitimi në qoftë se është i ndershëm dhe korrekt duhet parë si shpërblim që shoqëria u bën atyre individëve që i ofrojnë shërbime, mallra dhe produkte për të cilat shoqëria ka nevojë”
Mira Kazhani: Se ka gjithmonë një re xhelozie dhe zilie rreth disa njerëzve që ia kanë dalë dhe kanë më shumë të ardhura. Kanë guxuar.
Adrian Civici: Janë të guximshëm, janë me iniciativë dhe e thotë shumë bukur Rockfeller në një nga ato citimet e veta: “Nëse do të më ofronin një njeri shumë të lexuar dhe të ditur dhe një njeri të guximshëm dhe me iniciativë, do zgjidhja gjithmonë këtë të dytin për të punuar me të”. Në biznes natyrisht që duhet edhe kultura dhe dija, ajo është kryesorja, por pa guximin, pa largpamësinë…
Mira Kazhani: Ato mbeten në letër, mbeten në gjumë.
Adrian Civici: Po ta shikosh edhe sot, ato që janë rastet e biznesmenëve më të sukseshëm në gjithë botën, pothuajse gjithë suksesin e kanë tek një ide e re, tek një iniciativë e re dhe tek vendosmëria e tyre për ta çuar deri në fund ëndrrën e tyre.
Mira Kazhani: Çfarë mendon Tedi për ata që thonë paraja nuk ta sjell lumturinë. Të jesh i pasur nuk fle gjumë. Në fakt po aq nuk flenë edhe të varfërit, edhe ata që kanë një jetë të mesme dhe duhet të paguajnë atë kredinë në fund.
Adrian Civici: Besoj që kjo është pjesë e një lloj kulture popullore që mundohet ta justifikojë…
Mira Kazhani: Për ta ngushëlluar mbase.
Adrian Civici: Po natyrisht, nëse paraja kthehet në qëllim në vetvete dhe të menaxhosh paratë natyrisht që është shumë e vështirë, siç është e vështirë të menaxhosh sisteme të mëdha industrial… dhe kur paraja kthehet në qëllim në vetvete, pra objektivi yt i vetëm është që të shtosh sa më shumë para, natyrisht që ajo bëhet më shumë shqetësuese dhe stresuese sesa të të shërbejë për të realizuar ambiciet dhe qëllimet e tua, ose për të bërë një jetë më të mirë. Në këtë kuptim nga të dyja anët shqetësimi është i njëjtë, edhe kur je i varfër nuk fle gjumë, sepse nuk plotëson dot nevojat e tua, ambiciet e tua, dëshirat e tua. Po dhe kur e ke paranë qëllim në vetvete edhe je shumë i pasur që të mund ta mbash atë nivel dhe të vazhdosh… si të thuash ajo nuk mjafton kurrë.
Mira Kazhani: Ajo nuk mjafton kurrë!
Adrian Civici: Dhe kjo është gjëja më e çuditshme, sepse nuk ka një limit se për çfarë mjafton…
Mira Kazhani: Mos e gjejmë përgjigjen tek fakti që njeriu është një qenie e pangopur?
Adrian Civici: Po. Njeriu është qenie egoiste në vetvete. Ka shumë aspekte. Ka dhe aspektin moral, aspektin fetar, aspektin ekonomik dhe aspektin psikologjik. Po në aspektin ekonomik dhe konsumin, njeriu është një qenie egoiste, një qenie e prirur dhe e lindur për të konsumuar sa më shumë, por jo thjesht për të konsumuar për vete, ose për nevojat që ka, por konsumi është kthyer edhe në një lloj statusi social. Dhe në shumicën e rasteve mënyra se si konsumohet dhe sa kërkohet që të konsumohet, o është një mënyrë për t`i ngjarë aristokracisë ose borgjezisë, ose atyre personave VIP që janë shumë të pasur dhe janë shumë të evidentuar edhe në jetën publike…
Mira Kazhani: Për shkak të internetit…
Adrian Civici: Për shkak të internetit, por dhe shumë elementëve të tjerë dhe gjithkush do që t`i ngjajë atyre, sespe ajo konsiderohet në shoqërinë e sotme si vlera nga më të mëdhatë që ti duhet të arrish dhe të futesh edhe ti në atë lloj rruge. Ose është një lloj konsumi për modë, në sensin që është bërë modë që të kesh një makinë të kësaj marke, apo të kesh një motoskaf, apo të kesh një shtëpi të një natyre tjetër, apo të vishesh me disa gjëra firmato…
Mira Kazhani: Ia ke vënë emrin kësaj epoke?
Adrian Civici: Kjo është epoka e konsumit në të cilën ne jetojmë dhe është epoka ku e thotë shumë bukur një filozof që dy zotër ka sot në epokën tonë: Zoti në qiell dhe paraja në Tokë. Dhe thotë dhe një shprehje tjetër: Nëse do gjendesh në një vend ku po bëhet një debat shumë i ashpër, ku të gjithë po zihen për gjithçka, e vetmja mënyrë që ata të pushojnë dhe të dëgjojnë është të fillosh të flasësh për paranë. Pra, tregon që në shoqërinë e sotme, sidomos në këtë që ne e quajmë shoqërinë borgjeze apo kapitalizmi, paraja është elementi kryesor i lidhur me gjithë zhvillimet, por mbi të gjitha lidhur me konsumin, statusin dhe ambiciet që ka çdo njeri.
Mira Kazhani: Si do të jetë e ardhmja e parasë? Mund të vijë një moment që të ndryshojnë sistemet dhe papritur paraja të mos jetë Zoti në Tokë? Të jetë diçka tjetër? Për shembull dashuria? (qesh). Edhe vetë e di që po bëj shaka. (qesh)
Adrian Civici: Jo jo, dy gjërat më mistike që akoma sot nuk shpjegohen në thelbin e tyre është dashuria dhe paraja. Nga kjo pikëpamje janë të dyja shumë mistike, për t`i shpjeguar në thelbin e tyre dhe raportin që kanë me njeriun ose vendimmarrjen që ato kanë. Por paraja nuk zëvendësohet sepse njerëzimi mund të ketë dëshirë dhe do që të shpëtojë nga kjo botë e konsumit.
Mira Kazhani: Po mund të lodhet nga konsumi, mund të lodhet në një moment të caktuar pas 50 vjetësh, 100 vjetësh, 200 vjetësh.
Adrian Civici: Paraja ka shumë aspekte dhe po të shohësh vetëm një aspekt të saj për të cilin ne po flasim, natyrisht që mund të mendosh që edhe mund të zhduket. Po paraja lindi si një domosdoshmëri që të ndihmonte njerëzit përsa i përket shkëmbimit të mallrave, shkëmbimit të produkteve, shërbimeve, pra ishte një instrument i domosdoshëm i zhvillimit të shoqërisë. Pastaj kur paraja fillon dhe shikohet si pasuri, kur paraja shikohet si status, kur shikohet si mundësi edhe egoiste për të plotësuar çdo lloj nevoje qoftë dhe nga ato më ekstremet, natyrisht që kur diskutohet për paratë duhet diskutuar në një formë tjetër.
Mira Kazhani: E nisa në fillim me një bisedë që kemi pasur bashkë në Qeparo para disa vitesh dhe e kujtoj që kam insistuar, kam këmbëngulur disa herë me mesazhe, kërkova që ju të kishit një column tek Tiranapost. Asnjëherë nuk gjetët kohë, po ja ku jemi, sot.
Adrian Civici: Jo, më shumë sesa kohë ishte për të gjetur një subjekt, ose një linjë subjektesh që të kishin dhe lidhje me njëra-tjetrën në mos gabohem…
Mira Kazhani: Nuk e gjetëm. As unë, as ju!
Adrian Civici: Kemi folur për një rubrikë “Ekonomia dhe financat për të gjithë”. Pra e thënë ndryshe si mund t`ia shpjegoj financat…
Mira Kazhani: Një fëmije, një adoleshenti, një njeriu që nuk ka njohuri të forta.
Adrian Civici: Në qarqet e ekonomistëve, po dhe përgjithësisht kur flitet për edukimin, ose për mënyrën se si shpjegohen gjërat, thuhet nëse ti nuk je në gjendje t`i shpjegosh një fëmije 10-vjeç se çfarë janë fenomenet kryesore financiare, atëherë ti s`i kupton as vetë ato.
Mira Kazhani: Si do ia shpjegoje një fëmije 10 vjeç pasurinë? Për shembull çfarë është leku? Çfarë raporti duhet të kemi me paranë? Çfarë këshillash do t`i jepje mbesës tënde, se je bërë gjysh së fundmi, kur të rritet dhe pak?
Adrian Civici: Këshilla e parë, sepse ka shumë këshilla që mund të jepen, është respekti dhe , vlerësimi për paranë. Ç`ka do të thotë nëse ti e respekton paranë, e kupton shumë mirë edhe si fitohet, sa vështirë fitohet dhe çfarë sjellje, formimi, cilësish duhet të kesh që ta fitosh. Dhe natyrisht nëse ti ke respekt për paranë, për mënyrën se si fitohet, po ashtu ke respekt dhe për mënyrën e konsumit dhe mënyrën e përdorimit të saj. Sepse mënyra se si fitohet dhe mënyra se si harxhohet përcakton pastaj dhe një pjesë të madhe të sjelljes tënde të përditshme, të karakterit tënd, të respektimit të ligjit, rregullave, etikës morale. Pra nuk duhet të kthehet në qëllim në vetvete.
Mira Kazhani: Do doje për shembull që mbesa jote të kishte rehatinë të shijonte, trashëgonte paratë e gjyshit dhe të mos lodhej shumë vetë?
Adrian Civici: Që t`i trashëgonte patjetër, sepse ajo është gjëja më e natyrshme dhe më njerëzore, po jo në sensin që mos të lodhej, sepse gjithkush nga ne ka përfituar nga pronat, paratë e prindërve apo gjyshërve. Është një mënyrë e transmetimit të pronave, ose të parave dhe me thënë të drejtën kur e ke këtë mundësi ke shumë komoditete edhe në jetë për të bërë një karrierë më të drejtë, më të suksesshme, ose për të realizuar ato gjëra që ty të pëlqejnë. Po jo kjo të ishte e vetmja gjë që do t`i krijonte atë komoditet që mos bëhej e zonja për t`i fituar siç duhet.
Mira Kazhani: Absolutisht! Të dyja bashkë. Në shtëpi pse thonë se ajo është e vetmja që do t`i marrë paratë ty Tedi?
Adrian Civici: Nuk e di. Janë shumë të kënaqur nga marrëdhëniet e mia me mbesën, me Duan sepse mendojnë që ato që s`t`i morëm dot neve do t`i marrë mbesa me forma të tjera, por ajo s`ka nevojë t`i marri se unë ia jap vetë me shumë dëshirë. (Qesh)
Mira Kazhani: Je pak strikt me paratë?
Adrian Civici: Shumë! Shumë strikt në kuptimin që po i kthehem asaj këshillës që thashë që e vlerësoj shumë, për mënyrën se si fitohet, për vështirësitë që ka, por nuk e kam kurrë qëllim në vetvete. Nuk e kam pasur kurrë si status, ose si modë mënyrën e të pasurit të parasë, përdorimin dhe të prishjes së parasë.
Mira Kazhani: E kuptoj!
Adrian Civici: Domethënë, abuzime dhe natyrën e asaj që thuhet shtriji këmbët sa ke jorganin ose…
Mira Kazhani: Kë quan abuzim? Kë do quaje një shpenzim të çmendur, të panevojshëm që për dikë mund të jetë dhe normal?
Adrian Civici: I çmendur ndoshta është term pak pegiorativ…
Mira Kazhani: I tepërt!
Adrian Civici:…Në sensin nëse ti ke një ststus edhe financiar të caktuar dhe në një moment bën një lloj shpenzimi që i takon një statusi krejt tjetër dhe thjesht për arsye mode, ose egoizmi blen një makinë shumë të shtrejntë, blen një shtëpi shumë të shtrejntë.
Mira Kazhani: Çfarë makine keni ju?
Adrian Civici: Unë kam një makinë Benz të vitit 2013 që është shumë e mirë dhe plotëson shumë mirë kërkesat dhe jam shumë i kënaqur.
Mira Kazhani. Cili është qëllimi i jetës tuaj?
Adrian Civici: Të jemi i sinqertë, gjithmonë qëllimi kryesor në jetë ka qënë realizimi i disa dëshirave dhe ambicieve dhe them që nëse kam pasur një fat, i cili është dhe fat, është edhe ndjekja nga ana ime, është që gjithmonë kam bërë punët që kam dashur të bëj. Se dhe nuk është gjithmonë e lehtë që ti të bësh atë që të kënaq më shumë dhe atë që do.
Mira Kazhani: Shumë e vërtetë!
Adrian Civivi: Besoj që këtë e kam bërë dhe kjo më ka ndihmuar. Madje kam një rast shumë interesant. Në vitin 1991 kur shkova në Francë pata fatin që të kisha një nga profesorët më të mirë në Paris në fushën e Ekonomisë dhe Zhvillimit dhe siç ishte atëherë koha, entuziazmit,`91-shi, do merrem me biznes, do punoj në Universitet, do bëj kështu. Më tha, – “dëgjo një këshillë kam: O merru me biznes, o mëso të tjerët si të bëjnë biznes. Të dyja nuk do t`i bësh dot, se s`do bësh asnjërën!”
Mira Kazhani: Ju bëtë të dytën!
Adrian Civici: Unë zgjodha të dytën. Nuk jam marrë kurrë me biznes, por jam marrë me pjesën e të mësuarit sesi bëhet biznes…
Mira Kazhani: S`keni pasur guxim?
Adrian Civici: Them se po, sepse disa raste kam bërë zgjedhje që janë zgjedhje të vështira, shpeshherë dhe të papranueshme në një moment. Për shembull në 1991-shin kam pasur dhe propozim për t`u bërë zv/ministër, që në atë kohë për një djalë që vinte nga një familje e persekutuar dhe siç ishte sistemi atëherë që zv/ministri ishte gjë…
Mira Kazhani: Ishim më mirë kur ishim keq. Ishte mirë politika
Adrian Civici: Ishim shumë më të vlerësuar dhe megjithatë zgjodha të shkoja për kualifikim në Francë, sepse e kuptova që çfarë kishim bërë deri tani nuk do na vlente më për periudhën e re që po fillonim dhe kundrejt një posti që mund të ishte shumë joshës dhe me shumë përfitime, zgjodha që të shkoja dhe të ribëja edhe njëherë nga e para gjithë kualifikimin tim siç e bëra bërë për vite të tëra.
Mira Kazhani: Në Qeparo kemi folur edhe për pushimet. Për shembull unë nuk e kisha lexuar, nuk e dija, aty e mora vesh gjithë historinë se si kishin nisur dhe kush i kishte shpikur pushimet. Sigurisht që më shkon, na shkon mendja të gjithëve që i kanë shpikur të pasurit. Ata që kanë pasur mundësi.
Adrian Civici: Po, pushimet në det…
Mira Kazhani: Pushimet në det!
Adrian Civici: Në fakt është një fenomen i ri që origjinën dhe atë si datëlindje e ka në fillim të shekullit të 18, 1710-1720. Ka lindur në Angli si proces, si fillim sepse aristokracia angleze në atë kohë edhe mjekësia filloi të ndryshonte. Edhe po të shikojmë në histori nuk ka ekzistuar marrëdhënia me detin dhe marrëdhënia me pushimet siç është sot…
Mira Kazhani: Siç e mendojmë ne sot!
Adrian Civici: Turizmi edhe për arsye shendetësore dhe mjekësore, sepse mjekësia pothuajse deri në mesjetën e vonë thoshte që larja në det dhe uji i kripur janë të dëmshme për shëndetin. Pra nuk rekomandohej dhe për ato që kishin marrëdhënie me detin. Kurse aristokracia britanike edhe në zhvillimet e fundit të mjekësisë në atë kohë që rekomandonin ujërat termalë dhe ujërat e kripura për t`u kuruar dhe njëkohësisht edhe jodin e detit, filloi të ndërtonte shtëpi në zonat bregdetare, për të kaluar disa kohë në mënyrë që ta kishte curative. Në fakt edhe për vete traditën e aristokracisë britanike që kishte kohë më të lirë, ishte ndryshe nga aristokracitë europiane, që ishte më e prirur për t`u zhvendosur, por të kemi parsysh që pushimet kishin nevojë dhe për kohë të lirë. Në atë kohë nuk ekzistonte koncepti i weekend-it ose i kohës së lirë. Duhej të ishe i pasur, ose pjesë e kësaj aristokracie që të mund ta bëje atë gjë dhe filluan të ndërtonin qendra dhe shtëpi në zonën bregdetare. Gradualisht pastaj aristokracia franceze nga krahu tjetër që edhe e kopjonte dhe adhuronte aristokracinë britanike, filloi edhe ajo të ndërtonte, të bënte të njëjtën gjë. Në fakt origjina e turizmit detar është pikërisht `La Manche`, dy brigjet përballë, Franca me Anglinë. Më vonë filluan edhe vendet e tjera. Si fillim ishin detrat e ftohtë dhe më vonë kur filloj të merrte një natyrë më të gjerë, në Itali apo në Mesdhe. Në fillim të shekullit të 19 filloi që të zhvillohej dhe në Itali qendra e parë bregdetare që filloi të shërbente për turizëm është krijuar në mos gaboj 1840-ën.
Mira Kazhani: Përfundimisht Europa është shtëpia e mirëqenies!
Adrian Civici: Po, ndërsa ashtu siç e kemi ne sot në këtë formë i takon periudhës pas Luftës së Dytë Botërore, në periudhën e viteve 1950-60 kur filloi ajo që e quajtëm shoqëria e konsumit edhe turizmi filloi të kthehej në një lloj industrie dhe në një lloj argëtimi edhe për shtresën e mesme edhe për një pjesë të shtresës së varfër që kishte mundësi. Përveç shtresës së lartë, pra filloi dhe u bë masiv.
Mira Kazhani: Ku i bëni pushimet ju kryesisht, në Shqipëri? Në Jon, në Adriatik?
Adrian Civi: Kryesisht në Shqipëri, po në vite të veçanta edhe në vendet afër, në Mal të Zi, sidomos në Greqi. Unë e kam shumë qejf Greqinë, edhe për ambientin, edhe për ushqimin, ç`a atmosfere ka nëpër zonat turistike.
Mira Kazhani: A ke bërë mirë që ke qëndruar në Shqipëri dhe nuk ke ikur si kushërinjtë e tu në `91 të jetosh jashtë, ose të mbeteshe e zëmë në Francë apo në Amerikë? Sot që e mendon?
Adrian Civici: Them që kam bërë mirë, ose më saktë nuk është se kam ndonjë lloj pengu që kam qëndruar në Shqipëri. Jam shumë i kënaqur këtu. Kam pasur vetëm një herë një ngasje ose një tendencë, kur isha në Francë për të ndenjur pedagog në Universitet. Jo thjesht për të ndenjur në Francë sesa për të bërë një gjë që më pëlqente shumë. Por ishte e vështirë për ta fituar vendin, jo thjesht dhe vetëm për CV ose për meritën, po gjithmonë dilte që ishe shqiptar.
Mira Kazhani: Epo francezët e mbajnë për vete dhe të gjitha shoqëritë vendet e mira i duan për vete.
Adrian Civici: Edhe në shumë vende europiane, ne shpesh paragjykohemi, ose të paktën kemi qenë të paragjykuar se tani edhe mund të ketë ndryshuar pak dhe kjo më vrau shpirtërisht dhe më krijoi një lloj gjëje. Por herët e tjera nuk kam tentuar kurrë për të bërë lotarinë amerikane, ose kanadeze ose të vendeve të tjera. Ndihem shumë mirë këtu.
Mira Kazhani: Kur shkon atje çfarë mendon?
Adrian Civici: Kur shkon atje, ajo është një lloj oksigjeni i domosdoshëm. Dalja jashtë për një njeri…
Mira Kazhani: Ventilon mendjen.
Adrian Civici: Po patjetër. Takon njerëz të rinj, ide të reja, realitete të reja dhe sikur rinohesh dhe nga pikëpamja intelektuale dhe shpirtërore. Natyrisht unë i dedikoj shumë qëndrimit gati 10 vjet në Francë, kulturës franceze, sepse jo vetëm shkollimi në fushën e ekonomisë dhe financave, po dhe gjithçka: mënyrën e të menduarit, një lloj civilizimi, letërsia, filozofia më krijuan vërtet një botëkuptim, një mënyrë arsyetimi, një mënyrë vlerësimi dhe një informacion apo dije të mrekullueshme që them: Faleminderit o Zot që ma krijove këtë mundësi se më ka bërë njeri tjetër.
Mira Kazhani: E mbyllim në frëngjisht, si thuhet: `C’est fini, mbaroi?
Adrian Civici: C’est fini!
Mira Kazhani: C’est fini!
Adrian Civici: Merci!
Mira Kazhani: Merci beaucoup!