Intervista e zbardhur me Silva Binon:
Mira Kazhani: Nuk e di sa janë me temperaturë, në këtë moment në Tiranë dhe në Shqipëri, por dallga e radhës së Covid është sërish këtu. Fillimisht kujtuam se ishte veç një grip, pastaj ishte një virus që kishte emër birre, por larg në Kinë, pastaj erdhi dhe njerëzit e fshihnin si të ishte një turp. Tani jemi në fazën kur flasim për të si për një grip, por e dimë të gjithë që për disa është një virus djallëzor që shkatërron mushkërinë, që merr jetë dhe për kë hospitalizohet ka qenë dhe mbetet një kurë e shtrenjtë.
Në fillim kërkonim vaksinën, por kur erdhi vaksina, kërkuam konspiracione.
Në fund ajo që duam të dimë të gjithë, si pro-vax ashtu edhe ata anti-vax është se kur do mbarojë pandemia, a ka një parashikim?
Unë për këtë pyetje mendova vetëm për një njeri si ajo, direkte, e drejtpërdrejtë, e informuar, një enciklopedi me flokë të zeza, Silvia Bino!
E ke Silvia me “i”, si italiane emrin, por asnjë nuk të thërret ashtu.
Silva Bino: E kam sepse emri im lidhet me vendlindjen time. Unë kam lindur në Moskë edhe mamaja ime nuk kishte qejf të më vinte emër rus. Ishte e dëshpëruar atje, se borë. Unë kam lindur në maj, por atje kishte borë edhe ishte kohë e ftohtë. Edhe si anti-establishment, siç ishte nëna ime, më vendosi një emër italian (përlotet).
Mira Kazhani: Nëna jote shumë e mirë që refuzoi Natashën, Ollgën…
Silva Bino: Edhe e përmendte gjithmonë këtë gjë që: “Më thoshin vërja emrin Natasha, shumë i bukur, Ollga është shumë i bukur. Aleksandra është shumë i bukur”. Por ajo vendosi këtë emër. Gjithashtu edhe im atë. Sepse ai lexonte shumë Leopardin. Ishte një poezi e Leopardit për Silvian. Pastaj kur erdha në Shqipëri, emri u adaptua në Silva dhe mbeti i tillë.
Mira Kazhani: Silvia Bino, nuk isha e përgatitur që syri yt do mbushej me lot, edhe pse unë e di sa shumë e lidhur ke qenë me nënën tënde. Njerëzit nuk ju njohin këtë anë. Nuk e njohin as këtë ndjeshmëri tuajën. Në pandemi e humbet nënën. Por Nënat nuk ikin asnjëherë apo jo?
Silva Bino: Ashtu është. Ajo është me mua. Ka qenë një grua e fortë. Unë ju thashë të gjithëve. Këtë vit unë jam mësuar të jetoj pa Erifilin.
Mira Kazhani: Mësohet të jetosh?
Silva Bino: Po, unë them që po. Në bazë të principeve që prindërit të lënë edhe edukatës që ti merr prej tyre. Kështu që mësohet të jetosh.
Mira Kazhani: Cilat janë kujtimet e dashura të nënës?
Silva Bino: Nëna ime nuk ka qenë shumë përkëdhelëse. Ka qenë një grua që kërkonte prej meje shumë. Në kuptimin që duhej t`i kryeja detyrat në kohë. Duhej të isha e zonja, t`i përballesha jetës dhe ajo që është më e rëndësishme, është që ajo thoshte t`i duhet të jesh e durueshme për çdo gjë. Dhe ky ka qenë një princip i saj dhe natyrisht është kujdesi që ajo kishte. Se nënat duan pa kufij, pa kushte. Ishte kujdesi që ajo kishte. Fjalët e saj në kuptimin e dhënies së durimit. Pavarësisht se gjatë vitit të pandemisë, ajo ishte e lodhur në atë kohë, sepse ishte dhe e sëmurë dhe unë nuk kisha kohë që të rrija aq sa doja me të. Me thënë të vërtetën. Edhe më duket sikur e kam lënë pak pas dore.
Mira Kazhani: Po ndërkohë ke qenë duke bërë gjëra shumë të mira për të gjithë njerëzit dhe për shumë nëna të tjera që ja kanë dalë. Ka shumë fëmijë që ndoshta kanë humbur, po njerëz të dashur. Pandemia na ka dhënë të gjithëve kaq shumë leksione. Nëse mund t ju pyes: ishte për shkak të Covid humbja, apo ishte sëmundja e saj?
Silva Bino: Jo. Ajo kaloi Covidin. Ajo na e ngjiti neve. Unë nuk e mora Covidin në punë, e mora në shtëpi. Pavarësisht se nga s`kam qenë e nga s`jam futur në shtëpitë e personave me Covid, qysh në fillim. Unë e mora prej saj dhe ajo e mori prej një personi tjetër që ajo e donte shumë, që i vinte në shtëpi etj etj. Ajo e kaloi shumë lehtë Covidin, por shtrimi im në spital atë e rëndoi shumë.
Mira Kazhani: E trishtoi.
Silva Bino: E trishtoi më tepër. Dhe unë kur dola nga spitali, e gjeta në krevat. Që nëna ime nuk rrinte ndonjëhetë në krevat sado e sëmurë që të ishte.
Mira Kazhani: Sa vjeç ishte?
Silva Bino: 87 vjeç, por ishte e mbajtur dhe kishte një logjikë të qartë dhe shumë të fortë.
Mira Kazhani: E fajëson Covidin për këtë humbje?
Silva Bino: Them se po. E fajësoj, sepse ajo kaloi Covidin dhe bëri një trombozë që mund të ketë qenë e lidhur me Covidin. Mund të ketë qenë e lidhur me moshën. E bëri shumë kohë mbas Covidit, por e fajësoj për të gjitha gjërat në të cilat ajo jetoi gjatë asaj pandemie.
Mira Kazhani: Po ikin njerëz edhe që kanë bërë vaksinën. Për këtë a ke një koment?
Silva Bino: Njerëzit që kanë bërë vaksinën, janë shumë të rrallë. Është një përqindje tejet e vogël në krahasim me personat e tjerë, pavarësisht llojit të vaksinës që ata kanë kryer. Ka persona të cilët pavarësisht vaksinës, nuk bëjnë përgjigjen e duhur imunitare dhe kjo ndodh gjithnjë. Ndodh për çdo sëmundje dhe për çdo vaksinë. Natyrisht këtu kemi një këndvështrim dhe çdo njeri e ka vëmendjen tek Covidi dhe ky është një vaksinim masiv i gjithë popullatës dhe bie më tepër në sy, por ky numër është tejet i vogël.
Mira Kazhani: Po nga ky numër i vogël u lind dhe pyetja që pse të mos pajtohemi dhe të fillojmë të bashkëjetojmë me Covidin, me virusin. Jo në një fazë pandemie, por të futemi në një fazë endemike. A mund të fillojmë ta trajtojmë atë si gripin, duke qenë se gjithmonë do të ketë njerëz që megjithë vaksinën, megjithë masat, megjithë maskën, ndoshta nuk do ta kenë të shkruar që t`ia dalin për shkak të disa çështjeve imunitare?
Silva Bino: Absolutisht po. Ka një letër madje të drejtuar Presidentit Biden nga një grup ekspertësh të cilët kanë punuar dhe është botuar në revistën “Jama”, por edhe unë bashkohem me atë grup njerëzish, duke njohur smëundjet infektive. Fakti është që aktualisht, sot që flasim, është tepër herët që të flas me këtë gjë. Varet nga varianti, mutacioni i radhës, Omicroni është i tillë që po na tregon se jep forma më të lehta të sëmundjes në drejtim të prekjes së mushkërisë, sepse ajo është një element i rëndësishëm, në drejtim të komplikacioneve si trombozat etj, etj. Pra na tregon që jep një formë më të lehtë të sëmundjes dhe komplikacionet nga Omicron janë më të rralla. Aktualisht në Shqipëri kemi qarkullim të Omicronit dhe të Deltës. Dhe përderisa do të kemi një mbizotërim të një varianti më pak vdekjeprurës, atëherë po, do të fillojmë ta quajmë një sëmundje e cila është në fazën e vetë endemike. Pra një sëmundje respiratore nga e cila duhet të përpiqemi të ruhemi. Pra duhet të ruhemi në mjedise të caktuara, por e cila mund të trajtohet në një mënyrë tjetër, me të cilën do të bashkëjetojmë.
Mira Kazhani: Personalisht nuk e kam kaluar asnjëherë. Nuk di të kem kaluar Covid. Po dëgjojmë shumë raste që janë me temperaturë në shtëpi, të lodhur. miq dhe të afërm po më tregojnë që po mundohen disi me temperaturën që zgjat shumë ditë, por nuk duket të ketë shumë raste që shkojnë në spital. Është e vërtetë?
Silva Bino: Është shumë herët për të folur me Shqipërinë. Po kemi të dhëna nga Afrika e Jugut, edhe nga vende të tjera, të cilat flasin që numri në spitale dhe sidomos format e rënda në spitale janë më të ulëta. Sepse kur ka një rritje të numrit të rasteve, edhe gjatë gripit sezonal, spitalet fillojnë dhe mbushen sepse ka njerëz që bëjnë forma më të rënda, por që nuk kanë atë peshën e rëndë, peshën që duhet të intubohen, që duhet të futen në ‘sip-up’ që kanë forma pulmonare të rënda. Të gjithë këto elementë. Plus kësaj, ne kemi shumë armë në këtë moment. Kemi vaksinën që megjithëse nuk është tejet efektive në kuptimin e parandalimit të transmetueshmërisë 100%. Parandalon transmetueshmërinë në mënyrë indirekte duke ulur ngarkesën virale tek personat e vaksinuar kur ata infektohen. Pra ata janë disi më pak infektues, por janë infektues. Kemi antiviralë të cilët po dalin dhe kanë sukses. Natyrisht një pjesë e tyre kanë hyrë në vendin tonë dhe një pjesë do të vijnë.
Mira Kazhani: Për shembull cili është një anti-viral?
Silva Bino: Është Remdisiviri. Molnupiravir. Ka dhe anti-viralë të tjerë të cilët kanë dalë. Në vendin tonë është përdorur edhe përdorur edhe Favira që përdoret për gripin. Ndoshta ka efekt ditët e para të sëmundjes. Dimë efektin e kortizonit kur jepet në kohën e duhur. Pra janë disa element me të cilët mjekët tanë janë mësuar se si t`i trajtojnë rastet me Covid.
Mira Kazhani: Po masat çfarë vlere kanë kur për shembull: Ne themi të mos shkosh në kinema dhe në teatër, ndërkohë bëhen protesta? Nuk shkohet në kinema, por shkohet në qendrën tregtare. Nuk futesh dot në Cineplexx, por shkon në TEG. Ka një kontraditë.
Silva Bino: Jam dakord. Masat që flasim ne kanë qenë masa të cilat quhet të distancimit social. Pra distancim fizik dhe social. Distancimi social në një sëmundje që përhapet nëpërmjet ajrit është shumë i rëndësishëm, sepse përhapja nëpërmjet ajrit do të thotë, jo vetëm që unë ta transmetoj ty, por që nëse unë jam e infektuar, në këtë mjedis ato qëndrojnë pezull për një kohë të gjatë. Gjë e cila rrit transmetueshmërinë e virusit. Pra rri për një kohë të gjatë në ajër. Natyrisht për këtë arsye vetëm vaksinimi nuk është i mjaftueshëm. Pra ti ke nevojë për masat e distancimit social. Qendrat tregtare do rrinë hapur sepse kanë aktivitetin e tyre dhe kinematë do rrinë hapur se kanë aktivitetin e tyre, por ti duhet të rrish me maskë. Ky është elementi që ne duhet të punojmë tani, duhet ta kryejmë. Kjo gjë nuk zbatohet. Pra në bazë të vendimeve të Komitetit dhe në bazë të Ligjit të Sëmundjeve Infektive çdo person në një qendër tregtare, duhet të rrijë me maskë.
Mira Kazhani: Kam një pyetje që më ka ngelur gjithmonë peng. Virusi; nga laboratori apo lakuriqi? Kujt i beson?
Silva Bino: Virusi vjen nga lakuriqi i natës. Një shkencëtare, një përgjegjëse e laboratorit të Wuhan-it, ka bërë një artikull që është shumë interesant. Ne që atëherë e kemi diskutuar. Unë personalisht i kam pasur qejf koronaviruset. Qejf, në kuptimin që kam pasur kuriozitet më tepër si mjeke e shëndetit publik dhe infeksioniste. Kam qenë në një grup pune i cili merrej me këtë Sindromën e Lindjes së Mesme që shkaktohet nga një koronavirus i rrezikshëm. Ishte një sindromë mbas Sars 1, i cili ka shkaktuar vdekshmëri të lartë dhe për të cilin janë bërë përgatitjet për vaksinën. Pra grupi i Oksfordit ka punuar për përgatitjen e vaksinës ndaj këtij virusi, pra virusit të Lindjes së Mesme. Ka pasur raste në Arabinë Saudite, raste në Japoni, dhe është një virus i cili transmetohet. Në shkrim ajo fliste për një virus që mund të ketë aftësi pandemike. Koronavirusi që ka aftësi pandemike, sepse kur një virus të vdes shpejt nuk e ka këtë aftësinë ta shpërndajë, sepse host-i vdes menjëherë dhe nuk ka mundësi ta shpërndajë. Është gjë e keqe në planin individual, por në pjesën e parashikimit ti e mendon këtë gjë. Natyrisht ajo mendonte që ky koronavirus, nga eksperimentimet në laborator, që vijnë nga lakuriqët e natës, ajo quhet Lady e Lakuriqëve të Natës, sepse është një virologe dhe epidemiologe që i gjurmon dhe i mbledh e analizon. Pra fillesa vjen që atje. A ka shpëtuar nga laboratori apo jo këtë nuk mund ta them. Mundet, mundet.
Mira Kazhani: Si e dyshon me veten tënde? Në kuzhinën tënde, duke pirë një kafe, çfarë mendon?
Silva Bino: Si e dyshoj? Edhe mundet të shpëtojë, por jo që është prodhuar në laborator dhe është hedhur kastile. Këtë nuk e besoj kurrë. Këtë gjë nuk e besoj. Që mund të ketë shpëtuar nga laboratori, mundet. Por kjo është e vështirë që ta dimë dhe natyrisht që të zhvillohet një virus dhe të kapërcejë nga kafshët tek njerëzit duhet një kohë e caktuar. Ne flasim për pandemitë e gripit dhe gripi është një zoonose, qarkullon tek zogjtë. Dhe që këto forma të adaptohen tek njerëzit, duhet të kohë e caktuar. Ti asnjëherë nuk e përcakton dot me saktësi. Dhe këtu ka një rëndësi shumë të madhe, një bashkëveprim, gjë e cila gjithmonë është folur, por gjithnjë është neglizhuar, midis veterinerëve që studiojnë kafshët, ornitologëve që studiojnë zogjtë edhe mjekësisë. Prandaj lobaratoret quhen sot “One Help” duhet të jenë të përbashkëta dhe studimet të kryhen të përbashkëta në mënyrë që ti të gjurmosh. Edhe Ebola ka ardhur nga kafshët, në Afrikë. Edhe ky ka ardhur nga kafshët. Nuk është një virus i prodhuar në laborator. A mund të ketë shpëtuar gjatë kohës që është detektuar? Ka gati 94% ngjashmëri me atë virus që përshkruhet në këtë artikull. Ky 4%-shi do një kohë që të zhvillohet.
Mira Kazhani: Ne jemi shoqe në Instagram.
Silva Bino: Nuk është shumë profesional po ka, është i përzier.
Mira Kazhani: Po, nuk është shumë profesional. Twitter është më profesional, por unë të ndjek edhe në Instagram. Plus që në Instagram ka shumë të rinj dhe aq më mirë që është një hapësirë ku mund t`i ndikosh qoftë edhe me artikuj. Unë jam gjithmonë e vëmendshme të shoh çfarë artikujsh ka sugjeruar Silvia Bino. Në pandemi, me virusin dhe me teoritë konspirative çfarë të shqetësoi më shumë si profesioniste, si një grua që i beson shkencës?
Silva Bino: Ajo që më shqetëson më shumë është që besojnë dhe i përsërisin për t`iu bërë like apo për t`iu shkuar mbas qejfit personave të caktuar, ose kot për të shtyrë bisedën në lidhje me teori që shpeshherë nuk i besojnë as vetë. Flasin për teori konspiracioniste ata njerëz që besojnë me të vërtetë tek teoritë konspiracioniste. Ata janë një grup shumë i vogël njerëzisht. Pjesa tjetër janë mendjelehtë. Më fal që e them këtë gjë, por janë mendjelehtë edhe përpiqen që të shtyjnë bisedat. Qoftë për të treguar trendin, sikur janë intelektualë që lexojnë apo shikojnë. Dhe kjo më shqetëson më shumë, që njerëzit nuk thellohen tek ajo çfarë ka shkruar tjetri. Mediat sociale e kanë këtë gjë, në të cilën ti duhet të thellohesh. Mediat sociale janë shumë të rëndësishme. Unë i ndjek të gjitha. Ndjek edhe persona publikë që nuk kanë lidhje me mjekësinë, por ndjek në mediat sociale edhe element të tjerë, sepse unë nuk kam kohë edhe informacioni është shumë i madh sa do që unë jam mësuar dhe jam përpjekur të kategorizoj informacionin në bazë të punës që kam. Duhet të kategorizoj informacionin shkencor çdo javë. Duhet të kem atë listën time të gjërave.
Mira Kazhani: A ke një vaksinë të preferuar që i beson?
Silva Bino: Unë besoj që të gjitha vaksinat kanë efektin e duhur. Unë besoj në të dhënat e publikuara. Të dhënat e publikuara sot flasin mjaft mirë për Modernën.
Mira Kazhani: Ne nuk kemi gjetur një mënyrë për të parandaluar kancerin. Nuk kemi gjetur një vaksinë për kancerin. Ne nuk kemi një vaksinë për HIV-AIDS…
Silva Bino: Edhe dështoi së fundmi.
Mira Kazhani: Dështoi sërish? Dhe gjetëm vaksinë për Covid-in?
Silva Bino: Natyrisht. Edhe HIV AIDS është një pandemi, por nuk pati atë… Coronavirusi ishte pandemia e parë apo epidemia e parë pas qindra e qindra vjetësh që preku botën e zhvilluar, botën e pasur. Deri më tani, po të shkosh në Afrikë dhe të flasësh për Covidin, nuk do gjesh të njëjtin shqetësim, eufori dhe habi që është këtu. Është hera e parë që ndodhi kjo. Mbas qindra e qindra vitesh, mbas zhdukjes së Variolës e një sërë sëmundjesh infektive, Poliomelitit etj etj. Pra kemi qindra vite qe nuk shikojmë sëmundje infektive masive. Natyrisht erdhi Zika, po edhe ajo preku Amerikën Latine. Nuk preku gjithë botën. Kjo ishte e vetmja pandemi që preku gjithë botën dhe kryesisht botën e pasur. Natyrisht të gjithë u përpoqën që të gjejnë një vaksinë për të shpëtuar veten.
Mira Kazhani: Pra ka të bëjë sa para hidhet? Sa para shpenzohet? Është e gjitha çështje investimi?
Silva Bino: Absolutisht po. Natyrisht u shpenzuan shumë para. Për shembull Moderna është një vaksinë e prodhuar me ndihmën e Institutit Amerikan të Kërkimeve Shkencore të Shëndetit, i cili bën kërkime edhe për HIV AIDS, por që nuk ia ka arritur. Pfizer punoi kryesisht vetë me shkencëtarët të cilët i njohëm. Ka qenë një teknologji e zbuluar nga një grua. Teknologjia që është përdorur në vaksinën e Pfizer u krijua nga një hungareze, vjen nga Europa Lindore dhe kjo teknologji u vu në veprim. Ka vite që është e njohur dhe që janë bërë përpjekje, por u vu në veprim, u prodhua dhe u shit. Ju e patë fare mirë sesi bota e zhvilluar i mbajti të gjitha vaksinat për vete. I bleu vaksinat përpara se të prodhoheshin, sepse kishte lekët, kishte mundësitë financiare dhe bota tjetër mbeti pak a shumë në mëshirë të disa iniciativave. Edhe iniciativa Covax është një iniciativë e cila dështoi fillimisht. Aktualisht me përpjekjen shumë të madhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të cilët kanë dhuruar më shumë vaksina se çdo vend tjetër, ne jemi ne këtë gjendje. Natyrisht që Shqipëria bëri përpjekjet e veta dhe këtu është për t`i dhënë një vlerësim jashtëzakonisht të madh qeverisë. Duan apo nuk duan njerëzit. Mund të thonë edhe për mua që po i bën lavde qeverisë, por ka qenë një përpjekje e jashtëzakonshme në këtë aspekt. Prandaj unë përpiqem shumë që kjo përpjekje të jetë në realitet, që t`i bindim njerëzit. Duhet të përpiqemi të gjithë. Ndoshta s`kam bërë aq sa duhet.
Mira Kazhani: Sa mund të zgjasë kjo? Ndoshta është padurim dhe lodhje me pandeminë, por kur them sa do të zgjasë Dr. Silvia kam parasysh a mund të udhëtojmë normalisht? a do ketë një moment që bota do të thotë stop tani, do fillojmë të jetojmë normalisht pavarësisht…
Silva Bino: Unë them që ka një përsiatje në të gjithë botën, sepse në këtë pandemi u shkelën shumë rregulla të sëmundjeve infektive. Për shembull në një sëmundje infektive, kur ti e diagnostikon dhe merr vesh çfarë po ndodh, nuk ka nevojë të testosh çdo njeri. Rekomandimi ishte testim, testim, testim. Nga ana tjetër, edhe element të tjerë. Një pandemi asnjëherë nuk dihet sa zgjat, por virusi fillon dhe pëson mutacione. Koronaviruset nuk janë viruse që pësojnë mutacione aq shpejt. U desh një kohë që të prodhoheshin. U deshën gati dy vjet që të vinim tek Omicroni.
Mira Kazhani: Ju thoni është një hap pozitiv që ndodhemi tek Omicroni, tek ky që duket si grip më shumë?
Silva Bino: Natyrisht Omicroni transmetohet më shpejt, por ka një periudhë inkubacioni më të shkurtër, gjë që të lehtëson jashtëzakonisht. Transmetohet më shpejt, ka një periudhë inkubacioni më të shkurtër, por nuk është aq hileqar. Periudha e inkubacionit të virusit të parë të Wuhan-it ishte 14 ditë. E Deltës shkonte nga 10-14. Kishe një periudhë inkubacioni të gjatë. Gjatë kësaj kohe kishe njerëz asimptomatikë që për dy javë të infektonin. Kurse këtu është periudha e inkubacionit më e shkurtër. Qoftë edhe nga pikëpamja e shëndetit publik, qoftë edhe nga pikëpamja e formave të sëmundjes. Aktualisht kemi një periudhë të vështirë, por më pas ndoshta edhe mutacione të tjera që mund të ndodhin, mund ta bëjnë virusin më pak agresiv. Pra të shkaktojë më pak sëmundje.
Ne kemi koronavirus që i quajnë koronavirus beninjë të cilët qarkullojnë dhe japin një ftohje të lehtë, një grip të zakonshëm.
Mira Kazhani: Parashikimi më optimist dhe më pesimist i yti.
Silva Bino: Parashikimi më optimist imi është që në behar, po e them në behar dhe nënkuptoj korrik-gushtin, ne do të jemi më mirë. Ky është parashikimi im optimist. Parashikimi pesimist është që koronaviruset nuk njihen kurrë, prandaj quhen familja e vrasësve si viruse, sepse janë shumë të pabesë. Siç është edhe virusi i gripit që e quajmë virus kameleon.
Të gjitha këto që ne themi janë gjykime nën pasiguri, sepse nuk mund të kemi siguri absolute.
Mira Kazhani: A mund të kishim shpëtuar nëse do ishte dëgjuar ai mjeku në Kinë, edhe nëse nuk do e kishte pasur atë – nuk dua të them paaftësi- por atë lloj burokracie OBSH-ja?
Silva Bino: Unë po them që i pari fare vend është vendi i cili shfaqet. Fillimisht mund të mos e njohësh. Për shembull lajmi i parë që unë kam marrë në lidhje me një sëmundje, një ‘cluster’, një grupim rastesh pneumonie, të panjohur, ka qenë data 31 dhjetor. Kam qenë duke pjekur gjelin e detit. Po e them haptazi dhe unë zakonisht e kontrolloj postën elektronike vazhdimisht, edhe në ditët e festave sepse më është bërë zakon. Kam nevojë edhe duhet ta bëj, sepse ka urgjenca. Ne jemi edhe për ditët e festave. Siç thoshte një profesori im në Amerikë, ditën e premte, kur ti vendos që të marrësh një kafe edhe të qetësohesh nga dita e javës, atëherë të bie telefoni dhe fillon urgjenca. Dhe pikërisht aty filloi urgjenca. Unë mbaj mend që ia kam çuar këtë njoftim të gjithë kolegëve me të cilët unë ndaj njoftimet. Të infektivit, të Shefqet Ndroqit, në ministri, kudo këtë njoftim. Nuk e besoj se e morën seriozisht, por unë personalisht u shqetësova në atë moment. Pastaj dolën lajmet e tjera.
Mira Kazhani: Pse u shqetësove? Çfarë pe aty?
Silva Bino: Unë në 24 dhjetor, 23, a 24, nuk e mbaj mend mirë tani, jam kthyer nga Tajlanda. Punë pune. Unë kam qenë në aeroportin e Bangkokut, që i bie që në atë kohë, ka pasur qarkullim të koronavirusit. Mendohet nga disa të dhëna, të cilat u paraqitën në një konferencë dhe këto të dhëna janë marrë nga satelitët, që ka pasur një fluks të shtuar të makinave dhe të hyrjeve në spitale në Wuhan. Këto janë të dhëna indirekte që janë paraqitur. Mund të jenë të sakta. Mund të jenë të pasakta, por që janë paraqitur në konferenca shkencore. Dhe natyrisht kjo histori ka filluar më përpara. Edhe ata nuk e kanë ditur fillimisht. E rëndësishme është që në krahasim me Sars-in e parë, sekuencimi u nda shumë shpejt dhe u bë shumë shpejt. Nëqoftëse flasim që kjo histori ka qenë e njohur që nga shtatori i vitit 2019, kjo është një humbje kohe. Por nëqoftëse kjo histori ka dalë në dhjetor, atëherë në 10 janar ne kishim sekuencën e virusit. Sekuenca e virusit është në internet. Çdo shkencëtar mund ta marrë. Çdo njeri sot në botë po të ketë keqdashje, prodhon një virus.
Mira Kazhani: Si prodhohet një virus?
Silva Bino: Po të ketë keqdashje.
Mira Kazhani: Jo mos na e trego.
Silva Bino: Po të ketë keqdashje çdo laborator, çdo njeri. Do edhe ca elemente, sepse ti ndan sekuencat gjenetike në një platformë online, të cilat përdoren për qëllime të mira. Kjo është dhe arsyeja që janë krijuar mekanizma botërorë, siç është edhe Protokolli i Nagojës, edhe protokolle të tjera etike të cilat ndalojnë këtë gjë. Është si puna e embrionit që krijohet nga hiçi. Ju e mbani mend historinë e “Dolli”-t, në Angli e histori të tjera. Edhe puna e virusit është e njëjta gjë. Prandaj duhet të kesh disa aspekte ligjore shumë të rëndësishme dhe etike.
Mira Kazhani: Ne në Shqipëri kemi njerëz të jashtëzakonshëm, çfarë ndodh me sistemin që ndonjëherë çedon? Më duket sikur për nga aftësia njerëzore, ne mund të prodhojmë edhe vetë vaksinë.
Silva Bino: Po, absolutisht po që mund ta prodhojmë. Nuk kam asnjë dyshim. Këtu ka të rinj pasionantë të cilëve duhet t`u krijohen kushtet. Unë mendoj që fëmijët që në shkollë, kam pasur qejf madje që fëmijët të vinin atje e të shikojnë sesi punohet.
Mira Kazhani: Po vinin. Për shembull?
Silva Bino: Dua të studentët të vijnë. Rrallë vijnë. Ka disa shkolla që na i kanë sjellë dhe ne e bëjmë me shumë kënaqësi.
Mira Kazhani: Publike apo private?
Silva Bino: Kanë qenë private me thënë të drejtën. Po ka pasur 1 ose 2 publike të cilët i kanë sjellë. Natyrisht ato rrethet e pionerëve që ne kemi pasur, pavarësisht të gjithave, mund të rivitalizohen në njëfarë mënyre. Unë aty kam mësuar si të shtyp në makinë. Kam mësuar jo vetëm të recitoj, sepse kam pasur shumë qejf të recitoj, por kam mësuar si të bëj eksperimentime.
Mira Kazhani: Çfarë do ishe bërë në jetë, nëse nuk do t`i ishe futur shkencës?
Silva Bino: Unë kam pasur shumë ide kur ka qenë në gjimnaz. Kam luajtur shumë teatër dhe kisha qejf të bëhesha aktore. Po e pashë që do isha një aktore e rëndomtë, sepse unë nuk di të këndoj. Pastaj kam pasur shumë qejf gazetarinë. Se unë shkruaj vetë. Mbaj shënime. Përpiqem të shkruaj mirë.
Mira Kazhani: Do kishe qenë gazetare shumë e mirë, sepse je kokëfortë dhe shumë këmbëngulëse në idetë e tua.
Silva Bino: Unë jam rritur në kohën e një sistemi i cili kishte kufizimet e veta dhe im atë thoshte që ti do biesh në rrezik. Pra ty të duhet një punë që të të japë siguri. E vetmja punë që mua do më jepte siguri, ishte mjekësia për ata. Megjithëse unë kur kam aplikuar, kam vënë fizikën të parën.
Mira Kazhani: Të dha siguri mjekësia?
Silva Bino: Absolutisht po, dhe megjithëse unë vitin e parë kam dashur ta ndërroj, pra të shkoja në fizikë, nuk e ndryshova dhe nuk jam bërë kurrë pishman. Gjithnjë kam pasur një lloj dëshire. Nuk kam asnjë lloj neverie për një njeri që është i sëmurë, që ka plagë. Nuk e kam pasur që fëmijë këtë gjë. Më pëlqente të kapja macet, ose këto gjërat e tjera. Edhe djalin kam dashur ta bëj mjek, por nuk u bë.
Mira Kazhani: Cilat janë gjërat që do doje të bëje pas pandemisë? Kur të mbyllet pandemia, ke planifikuar një pushim. Se më the kur erdhe që ndihesh shumë e lodhur dhe ke dy vjet që nuk pushon fare.
Silva Bino: Unë pas pandemisë do shkruaj më shumë.
Mira Kazhani: Do shkruash një libër për pandeminë? Po fabul, jo shkencor?!
Silva Bino: Jo, një libër njerëzor që do të ketë edhe të vërteta shkencore.
Mira Kazhani: Ke ndonjë sëmundje që e ke frikë veçanërisht?
Silva Bino: Covidin e kisha frikë, por u tregova e përmbajtur, sepse e kam thënë që në krye të herës, dhe është ajo fjala e mamasë time, do qëndrueshmëri. Pra nëqoftëse ti ke qëndrueshmëri, mendoj që çdo sëmundje e përballon. Sëmundja që kam më frikë është Demenca dhe Alzheimer, që nuk kam qejf që të jetoj në një kohë që të jem jo me këtë ‘luciditet’. E mendoj shpeshherë dhe u kam thënë ca njerëzve që po më patë që nuk isha mirë, shikoni më thoni. Se ndoshta unë nuk do ta kuptoj në atë kohë. Këtë sëmundje natyrisht që e kam frikë. Sëmundjet e tjera nuk i kam frikë. Natyrisht njeriu lind dhe vdes dhe duhet t`i përballojë të gjitha me kurajë. Kjo është jeta.
Mira Kazhani: Kjo është jeta! Faleminderit dhe kjo është Silvia Bino!
Silva Bino: Faleminderit!