Ky është një episod për fëmijë dhe të rritur, sidomos për të rriturit. Është një nga bisedat që unë do ta mbaj me vete, po jo për vete.
Lira Gjika është pediatrja më e famshme dhe më e ndjekur në vend. E kam parë gjithmonë si një portret të gruas së lirë siç ka edhe emrin për rastësi. Një doktoreshë që për mendimin tim u shndërrua në filozofen e edukimit të fëmijëve.
Në këtë podcast kam folur për Lirën, për jetën, për martesën, për krizat, për gënjeshtrat, për fëmijët dhe sidomos atë fëmijën brenda nesh, që shfaqet herë si triumf e herë si plagë. Disa ia dalin t`i ikin fëmijërisë së ashpër, disa e kanë atë limanin e jetës së mbarë, sepse siç thotë Lira Gjika “Fëmijëria e mirë s`të lë në baltë”.
Ju ftoj ta ndiqni të plotë, se në çdo paragraf do ta gjeni veten duke kujtuar, duke pyetur veten dhe po aq duke i dhënë përgjigje vetvetes.
Faleminderit Lira Gjika🎈
Podcast i transkriptuar:
Lira Gjika: Mos më nxirrni thinjat e palyera se e kam sëmurë atë bojaxheshkën e flokëve.
Mira Kazhani: Pse do t`i nxjerrim thinjat. Pastaj ti je gjithmonë me këto flokët e zinj. Pak a shumë një model. Pak fare mund të kesh bërë ndryshime të lehta, por përgjithësisht i ke qëndruar besnike stilit.
Lira Gjika: Përpiqem mos ta bëj kështu si maskë, por të jem unë. Ca gjëra i ruaj që nga kohët e vjetra kur isha dhe unë njëherë e re, në shekullin e kaluar.
Mira Kazhani: Kështu ke qenë gjithmonë me flokë të zinj? Të shkurtër apo të gjatë?
Lira Gjika: I kam pasur të gjatë deri nga mosha 20 e ca vjeç. Meqë punoja me fëmijë… flokët e gjatë… Dhe atëherë i preva, i bëra të shkurtër. Që atëherë i mbajta kështu të shkurtra. Kemi punuar në kohëra të tjera shumë më të vështira, por vështirësia nuk është gjithmonë e keqe.
Mira Kazhani: E ftuara e këtij podcast, është aq grua interesante dhe autentike sa e ka nisur bisedën pa bërë unë prezantimin. Të thërret, të merr me energjinë e saj dhe unë them, gra si Lira Gjika duhet t`i klonojmë. Doktoreshë Lira, çfarë të shkaktoi kjo dëshira ime fanta-shkencë?
Lira Gjika: Kam frikë nga klonimi (qesh). Në shkencë përdoret edhe për mirë. Zgjat jetën thonë. Po edhe kur përsërit pastaj, gjërat banalizohen. Çdo njeri është autentik dhe është produkt i kohës së tij. Më shumë nuk di. Po e di që ne të tërë jemi produkt i kohëve kur kemi qenë.
Mira Kazhani: Më pëlqeu shumë kjo! Njerëzit janë produkt të kohës së tyre dhe janë të dënuar të jetojnë në rrethanat, në kontekstin e kohës së tyre.
Lira Gjika: Jo, ka edhe përshtatje, por jo kur ti bëhesh rob i vetes tënde. Pastaj është imitimi. Imitimi është shumë i keq dhe një nga të metat që kemi ne në edukim, është imitimi. Vjershat përmendësh, çdo gjë të gatshme. Ndërsa jeta është krijim, siç është ardhja, një krijim.
Mira Kazhani: Spontanitet.
Lira Gjika: Prandaj jo rastësisht, se kush e ka bërë, ca thonë Zoti, ca thonë natyra, po e gjalla them unë, jeta.
Mira Kazhani: Doktoresha Lira thotë jeta.
Lira Gjika: Jeta. Jeta është Zoti. Ne jemi produkt kohor. Hyjmë dhe dalin në kohë.
Mira Kazhani: Kështu thoshte edhe Ajnshtajni.
Lira Gjika: Ndërsa jeta vazhdon. Jeta është jashtë kohe dhe koha vetë. Them unë. E kam lexuar tek të tjerë, e thotë një burrë shumë i mençur. Ai thotë për Zotin. Unë them për jetën.
Mira Kazhani: Kush është burrë i mençur?
Lira Gjika: Është një që ka jetuar në vitin 300 të erës sonë.
Mira Kazhani: Të gjithë burrat e mençur në ato vite kanë jetuar? Ku janë tani? Po bëj si feministe tani. Po bëj shaka, se ka.
Lira Gjika: Ka edhe tani. Gjithmonë ka, por jo gjithmonë je në kontakt, ose i takon me vonesë.
Mira Kazhani: Mirë është të takosh burrin që do apo burrin e mençur?
Lira Gjika: Të dy duhen se vlerësojnë njëri-tjetrin. Edhe të ngushëllojnë.
Mira Kazhani: Doktoreshë Lira, ne themi koha më e bukur e njeriut është fëmijëria. Pse është fëmijëria dhe a është fëmijëria?
Lira Gjika: Unë nuk e besoj, sepse fëmija është dependent total. Vjen në një dependencë totale të të rriturve dhe kjo zgjat në kohë, nëqoftëse të rriturit nuk janë të përgjegjshëm. Nuk dinë, kanë probleme tek vetja e tyre dhe e shohin fëmijën siç e shohim ne, që nuk merr vesh, që është i vogël, se “ku di ky”. E gënjejmë, e lëmë pa gjumë. “Hë më hë se ka kohë ky”. Fëmija nuk ka kohë. Unë kam kohë që jam e vjetër, për të mos thënë plakë.
Mira Kazhani: Nuk je as e vjetër, as plakë. Je Lira.
Lira Gjika: Fëmija nuk ka kohë. Është si themeli. Kur ndërtohen themelet që të mbajë sa më shumë. Çdo ndërtim, edhe ndërtimi i jetës ka nevojë për përgjegjësi. Ka nevojë për atë qetësinë, durimin, gjë që na mungojnë në edukimin tonë.
Mira Kazhani: Tani më ndërmende një moment të jetës time në fakt. Është ajo koha, as fëmijë dhe as e rritur.
Lira Gjika: Po, 9 vjeç.
Mira Kazhani: Mezi kam pritur të rritesha. Ishte një bezdi e madhe të ishe fëmijë. Po për fëmijërinë tek gjyshërit kam nostalgji.
Lira Gjika: Natyrisht. Për gjërat e bukura gjithmonë kemi nostalgji. Kemi nostalgji për një film që kemi parë atëherë, për një përrallë. E rilexojmë. Gjërat e mira janë të rëndësishme. Nuk e humbin vlerën. Ka ca gjëra të mira. Për shembull, hanë çokollata, hanë akullore, por mbaron. Të kënaq, ke atë (idenë) që do ha prapë. Kur merr një marrëdhënie, qoftë nga libri apo nga njerëzit ajo të fuqizon, të ndërton, nuk të lë të biesh, nuk të lë të rrëzohesh. Ose nuk ke kuptuar gjë, nuk ke ndërtuar gjë dhe je pastaj si të fryjë era.
Mira Kazhani: Të merr koha.
Lira Gjika: Të shtyn koha pastaj. Siç thoshte Erdi, djali i një shoqes time. Kishte ikur që një vjeç nga Shqipëria në Greqi. Takon dajën edhe i thotë: Dajë, si je? Me mall ky i shkreti. Hiç, mirë ja e shtyjmë. Shkon tek e ëma dhe: Se çfarë shtynte daja.
Mira Kazhani: Se çfarë shtyjnë ata në Shqipëri (qesh)
Lira Gjika: Nuk arrinte ta kuptonte. U desh kohë që ta kuptonte çfarë ishte që ta shtysh. Kjo nuk është e drejtë. Kur vjen një moshë ne dalim nga shteti në pension, por jo nga jeta, jo nga vetja. Unë nuk e pranoj këtë. Unë do dal atë ditë që do iki.
Mira Kazhani: Sa vjeç je tani?
Lira Gjika: 69 për njëçik, për dy muaj.
Mira Kazhani: Unë jam për pak ditë 44.
Lira Gjika: Ouuu, kur kam qenë unë 44…
Mira Kazhani: Kështu them unë tani me këto që janë 34 dhe 24. Po nuk kam frikë nga koha që po ikën.
Lira Gjika: Mosha 40 ke arritur një konsolidim të vetes. Ke kapur një nocion të fjalës, vlerën e fjalës. Matesh kur flet. Përpiqesh të zgjedhësh. Ke mësuar të zgjedhësh. Kështu që mosha 40 ka shumë vlera. Aty provohemi. Jemi bërë apo s`jemi bërë.
Mira Kazhani: Që të jem e sinqertë, unë kam filluar ta shijoj jetën kur jam afruar tek të 40-tat. Më përpara kam pasur frikë. Kur dikush më thoshte që është 40 vjeç, thosha: Sa gjynah! Tani në fakt më duket koha shumë më e mirë. Ka të bëjë ndoshta me atë që the në fillim, që ne mendojmë për fëmijët, por fëmijët janë dependent, janë të varur gjithmonë nga të tjerët. Dhe në një moment kur ti fillon, jo vetëm ke pavarësi, se nuk është vetëm pavarësia ekonomike apo pavarësia nga familja, por edhe një pavarësi nga vetja. Ti fillon dhe je më i sigurt edhe në frikërat e tua. I ke pranuar ca gjëra. Je pajtuar. Kjo ndodh ndoshta me pjekurinë e kohës.
Lira Gjika: Patjetër. Ke mësuar kufijtë. Flitet shumë sot për lirinë. Liri, pa pasur ca kufij, nuk ka. Pafundësia vjen përmes kufijve. Nuk mund të vijë pa kufij. Kur ke kufij të mirë, kur të orientojnë drejt vetes është gjëja më e mirë. Kur vjen në moshën 40 vjeç kap këtë vetëdije për veten, për fjalën, për përgjegjësinë, për respektin ndaj vetes, për vlerat e vetes. Në raport me tjetrin, nuk është më tjetri që të dikton, të të menaxhojë nga ana emocionale dhe ti të humbësh respektin ndaj vetes, vlerësimin apo të dalë vetja nga duart. “Se kur më hipin nervat mua, s`di c`bëj më, s`di çfarë them”, thonë. Njeriu duhet të dijë të flasë në çdo moment. Mos të gjendet gafil. Mos të gjendet papritur dhe t`i dalë vetja nga dora.
Mira Kazhani: A tregojnë nervat atë që jemi në të vërtetë? Për shembull, ka njerëz që janë brilantë në nerva dhe thonë atë që duhet, e kopsisin mirë mendimin.
Lira Gjika: Sfera, inteligjenca emocionale është ndërtuar shumë mirë.
Mira Kazhani: Si ndihesh në këtë moshë Dr. Lira?
Lira Gjika: Them që është mosha që tjetri nuk më bën përshtypje. Tjetri që zgjedh unë po. Une zgjedh kë të dëgjoj.
Mira Kazhani: Tjetri, ‘i huaji’ po thua? Anonimi.
Lira Gjika: Po. Kushdo. Edhe me tim shoq kur zihemi për shembull.
Mira Kazhani: Edhe ai bëhet “tjetri”.
Lira Gjika: Ai fillon se është ironik. Është më i vjetër se unë. Kemi goxha diferencë. Edhe i them: Nuk të pyeta (qesh)
Mira Kazhani: Sa vite keni bashkë?
Lira Gjika: 49 vjet.
Mira Kazhani: Një jetë.
Lira Gjika: Një jetë.
Mira Kazhani: Edhe pak, keni 50-vjetorin.
Lira Gjika: Vitin tjetër.
Mira Kazhani: Ku jeni njohur?
Lira Gjika: Në spital. Unë isha studente. Ai ishte një mjek që lulëzonte. Ishte nga këta mjekët që dallonte.
Mira Kazhani: E kanë një sharm mjekët.
Lira Gjika: Patjetër. Unë tërë jetën time kam dashur mjekë.
Mira Kazhani: Ashtu?
Lira Gjika: Që nga doktori im pediatër, Dr. Jorgji Jorgoni. Ka qenë një figurë… Është pediatri im që më ndiqte.
Mira Kazhani: Ai është arsyeja që u bëre pediatre?
Lira Gjika: Jo. Na emëruan. Në kohën time të emëronin. Mua më emëruan pediatre. Nuk e zgjodha.
Mira Kazhani: Çfarë do të kishe zgjedhur po të ishe e lirë për të zgjedhur? Lira e lirë!
Lira Gjika: Po të isha e lirë, me siguri nuk do të kisha zgjedhur pediatrinë. Kur fillon mjekësinë e fillon të fillim të bëhesh kirurge të shpëtosh jetë njerëzish. Mjekësia ta jep atë pushtetin mbi jetën. Që hyn dhe shpëton jetë. Ndërsa në pediatri më emëruan dhe nuk e di sesi iu ka shkuar mendja që të emërohem, por…
Mira Kazhani: Është tamam fati yt dhe ajo që ke dashur ndoshta.
Lira Gjika: Aty ku unë jap më të mirën.
Mira Kazhani: Tani koha ka treguar që ke dhënë më të mirën. Jeni pediatrja më e famshme në vend.
Lira Gjika: Jo, jo kaq shumë. Ka edhe mjekë të tjerë.
Mira Kazhani: Jeni shumë e famshme për shkak të oratorisë, për shkak të sociologes tek ju. Keni qenë një doktoreshë që nuk i ka qëndruar larg jetës publike. E vlerësoj shumë këtë!
Lira Gjika: Pediatria kjo është. Unë gjithmonë kam punuar në këshillimore fëmijësh. Mjeke këshillimore që ndjek fëmijën dhe nënën. Ndihmon nënën të njohë fëmijën e saj. Që nga viti 1984, unë kam filluar punë në `80-ën dhe kam filluar si pediatre tek lagjja 8.
Mira Kazhani: Në Tiranë gjithmonë ke qenë.
Lira Gjika: Në Tiranë. Kam lindur në Tiranë. Kam jetuar në Tiranë. Kam punuar në Tiranë.
Mira Kazhani: Prindërit e tu çfarë kanë qenë?
Lira Gjika: Babai ka përfunduar Fakultetin Ekonomik, ndërsa mamaja shkollën pedagogjike. Por meqë filloi lufta ajo e ndërpreu se ishin partizanë të dy. Babai e vazhdoi. E kishte filluar në Itali, po si revolucionarë që ishin erdhën të tërë në Shqipëri.
Mira Kazhani: Ishte koha atëherë, emocion i madh. Edhe kanë bërë gjënë më të mirë.
Lira Gjika: Patjetër. Pavarësisht si degradoi situata. Ajo është tjetër gjë. Lufta për pushtet i ka këto.
Mira Kazhani: Në të gjitha sistemet mesa pamë edhe kuptuam.
Lira Gjika: Pushteti dihet që është i varur me dhunën edhe me pjesën e errët të njeriut.
Mira Kazhani: Si e shpjegon pediatrja? Se fëmijë kanë qenë dhe këta që bëhen të dhunshëm në pushtet e bëhen të pangopur.
Lira Gjika: Tregojnë që kanë plagë. Ne kemi një gjë të lindur, që është temperamenti dhe aty kemi edhe disa inteligjenca, edhe genet që trashëgojmë. Në përgjithësi nuk e dimë çfarë genesh trashëgojmë nga prindërit. Se po ta marrim, geni është varreza më e madhe që ekziston dhe ne lindim me këtë varrezë dhe kur vjen pastaj, kjo ose na ndihmon, o na varros më keq. Pastaj është mjedisi. Si i ndërtojmë marrëdhëniet me mjedisin. Sa të mirëpritur jemi. Çfarë dyshimesh. Si na sillen. Mos harro që deri në vitet `70 në të gjitha shkollat e botës kërciste druri. Për shembull në Gjermani, në Angli… Vetëm se ata i ndëshkonin me rregulla. Për shembull, po të bëje këtë… Ndërsa ne, siç i kemi ngarkesat emocionale. Kur jemi të gëzuar: Hë mo, se kalama, çfarë bëri, kështu kam bërë dhe unë. Ndërsa kur jemi të nxehur, edhe pse fëmija bën një gjë të vogël ne e rrahim dhe e rrahim keq. Unë kam parë shpesh raste të rënda që rrihen fëmijët keq. Të rriturit, prindërit, mamatë, shajnë, mallkojnë, rrahin, fyejnë, pa kontroll. Jemi peng i rrëmujës tonë emocionale. Ne nuk besojmë tek fjala. Ne mjafton të nxjerrim atë inatin. Po ta vësh re, ne të tërë flasim pa e dëgjuar njëri-tjetrin. Flasim të tërë përnjëherë.
Mira Kazhani: Pse e kemi këtë? Çfarë ka aty tek ajo varreza e madhe?
Lira Gjika: S`jemi të dëgjuar. S`na kanë dëgjuar.
Mira Kazhani: S`jemi të dëgjuar dhe nuk dëgjojmë.
Lira Gjika: Nuk dimë të dëgjojmë edhe kur duam të dëgjojmë.
Mira Kazhani: A mësohet kjo?
Lira Gjika: Patjetër.
Mira Kazhani: Ku mësohet?
Lira Gjika: Nëqoftëse nuk e bën familja, shkolla e ka për detyrë të rrisë qytetarë. Ka një institucion të fjalës, që është familja. Se ne fjalën e mësojmë në familje.
Mira Kazhani: Edhe forcën e shembullit e shohim aty.
Lira Gjika: Patjetër. Nëna, babai. Po s`qemë të sigurt në familje, askund s`do jemi të sigurtë. Gjithmonë do arratisemi, do ikim. Varet nga fuqia. Pastaj është shkolla. Aty fillojmë të zhvillojmë mendjen. Pra të mendojmë, pastaj si të flasim, çfarë fjalësh të përdorim. Si të dimë. Shkolla e ka për detyrë, që mirë, e the kështu mësimin. Kjo është e keqja tek ne, se ne vazhdojmë përmendësh. Ndërsa kur i thua: “Mirë, ma thuaj në një formë tjetër. Këtë që më the tani, ma thuaj në një formë tjetër.” Pikërisht për të zgjedhur fjalët, për të gjetur fjalët. Për të dalë tek ajo që të fillosh të kuptosh që ti je fjala jote.
Mira Kazhani: Sa bukur që e the këtë! Ndërkohë që po flisje për sistemin, shkollën dhe rolin e saj, të shoqërisë, të gjithë nga pak, kam vënë re dhe nga leximet e artikujve të ndryshe që skandinavët kanë një sistem edukimi ndryshe dhe po t`i shohësh, kanë një qetësi. Edhe kur i rastis me pushime, edhe kur i qëllon në avion, edhe kur qëllon në një drekë sesi janë.
Lira Gjika: E para janë një vend i ftohtë. Nuk kanë diell. Kështu janë edhe spanjollët. Çfarë jemi në jug, ne jemi të furishëm. Këtu nuk është e keqja. Ne s`kemi rregull. Edhe francezët po të shohësh. Jugu i Francës kështu është i zhurmshëm. Dhe në Paris… Por flasim për këto që kemi afër. Grekët janë kështu. Ne jemi kështu. Spanjollët janë kështu. Gjithë pjesa e Mesdheut është kështu.
Mira Kazhani: Dielli.
Lira Gjika: Dielli. Ne kemi diell. Ama në ndryshim nga ne ata marrin komanda. Ne nuk dimë të marrim komanda. Se ne sa i themi fëmijës ‘pusho’, e prekim. Ne nuk durojmë. Kjo është e meta jonë. Në edukimin e fëmijës ne nuk kemi rregulla. Jemi rrëmujë. Ne fëmijën nuk e konsiderojmë njeri që na është besuar nga Zoti, nga natyra. Fëmija të është besuar nga jeta, nga Zoti, nga të duash. Dhe ti do nxjerrësh më të mirën se aty do shihesh sa i rritur je. Ne këto nuk i dimë. Nuk na shkojnë në mend. Kemi këto: Jo, se e dua shumë. Po kur e do shumë, pse e rreh? Pse e gënjen? Pse e lë pa gjumë? Pse e ushqen me zor? Pse nuk e lë të luajë? Pse e largon nga nëna? Hyjnë gjyshet me vrull. Asnjë nga ne nuk e di ku e ka vendin. Pse jemi ankthiozë? O jemi pushtues… edhe kur pushtojmë, nuk dimë ta pushtojmë. Tani shqiptarët kudo që janë, vërtet nuk janë më si në vitet `90 që u etiketuan në forma të ndryshme. Përkundrazi, janë nga komunitetet që vlerësohen. Pra toka e mirë. Kjo është e keqja. Ne gjithmonë kemi mësuar jashtë. Nuk arritëm një herë të bëjmë shkollën tonë. Jemi përpjekur ta bëjmë shkollën tonë, por kemi pasur shkollë turke, greke, franceze, austriake, italiane, ruse.
Mira Kazhani: Shumë ndërhyrje, shumë ndikime.
Lira Gjika: Pra kopjojmë. Ndërsa shkolla, e ka thënë i ndjeri Z. Kolë Xhumari është produkt dhe nivel i vendit. Pra ti do marrësh, se gjuha është marrëdhënie, do marrësh, por do e testosh tek vendi yt. Po ta lexosh strategjinë kombëtare, të vjen keq. Se sheh pak gjëra… Nuk sheh fjalë edukim si kryefjalë. Po themi arsimi. E quajmë “Ministri Arsimi” kur duhet të ishte “Ministri Edukimi”. Se arsimi është element në edukim. Ndërsa edukimi i hyn që nga ekzistenca e deri tek personaliteti individual dhe kolektiv i një kombi. Ne e kemi të prekur pastaj çështjen e besimit. Nuk e kemi të organizuar. Gjithë veriu i Evropës është kalvinist. Njihet kalvinizmi për forcën dhe për rregullin ndaj punës.
Mira Kazhani: Disiplinën e kanë të fortë.
Lira Gjika: Disiplinën, ajo ashpërsia. Kur bëjnë një gjë e bëjnë përveçse me përgjegjësi dhe shumë të vetëdijshëm. Tani do bëjmë fëmijën. E bëjnë dhe e respektojnë. E dinë që është një jetë tjetër. E dinë që është një jetë tjetër, që është përgjegjësi e tyre.
Mira Kazhani: Është mirë kështu?
Lira Gjika: Po.
Mira Kazhani: Duhet kjo.
Lira Gjika: Duhet. Po jo të heqim energjinë. Se ne jemi popull me shumë energji. Kemi diell. Na mungojnë, na duhen disa rregulla.
Mira Kazhani: Unë e kam këtë si gazetare dhe jo si profesioniste e fushës, siç jeni ju, por më duket sikur prindërimi në Shqipëri ka kaluar në dy etapa. Ka qenë etapa e “Mos-it”. “Mos bëj”, “Mos qaj se u rrëzove”, që është fëmijëria ime dhe e disa brezave poshtë meje, por duket tashmë një prindërim tjetër që ndjehet deri edhe tek 20-vjeçarët, që është prindërimi i “Po-së”. Po-ja është gjithçka. Unë i ofroj fëmijës atë që nuk e pata vetë. Këtu ka një dilemë “Mos-i” dhe “Po-ja”.
Lira Gjika: Është si frymëmarrja. Ne marrim frymë dhe nxjerrim frymë. Duhet edhe Po-ja, edhe Jo-ja. Madje amerikanët thonë sa më shumë Jo. Ata e kanë të studiuar. Ne nuk e dimë se ne nuk jemi amerikanë. Amerika të paktën dihet që puna është kryefjala.
Mira Kazhani: Puna dhe paratë.
Lira Gjika: Po, puna, se dhe paraja është produkt i punës. Punon zemra, punon truri, punon stomaku, çdo gjë punon. Ata kanë në logjikën e tyre racionale që duhet të punosh me veten, me tjetrin. Mos rri të qahesh: Linda në një shtëpi dosido. Merr, puno me veten. Bëj veten tënde. Dhe në thelb ka kuptim. Se qelizat punojnë, çdo gjë tek ne punon. Ndërsa ne rrimë. Prit njëçik, se do pijmë kafenë. Në këtë logjikë duhet. Njeriu s`ka pse të rrijë të qajë. Si ka thënë Lao Tzu, ndiz një dritë, sa qahesh nga errësira.
Mira Kazhani: Meqë më dole pak tek Amerika dhe është një debat shumë i madh në Amerikë tani, besoj e ke ndjekur çështjen e fëmijëve dhe çështjen e gjinisë. Që fëmijët duhet ta zgjedhin dhe të vendosin për gjininë e tyre.
Lira Gjika: Njeriu është qenie kulturore. Njeriu gjithmonë ka dashur të kalojë ylberin. Unë për këtë që të zgjedhi gjininë… nuk e di. Ne vijmë nga tjetri. Ne e mësojmë fjalën nga tjetri. Mund të jem gabim, por unë kështu e gjykoj. Ne vijmë nga tjetri. Fjalën e mësojmë nga tjetri. Çdo gjë e mësojmë nga tjetri. Atëherë mos t`i vëmë dhe emrin. Se emrin është një përgjegjësi shumë e madhe. Ka plot njerëz që kanë bërë depresion vetëm nga emri. Nuk është kjo. Mua prindërit më thanë: Ne jemi prindërit e tu. Unë nuk e di a janë ata.
Mira Kazhani: Kështu na kanë thënë. Dukemi që iu ngjajmë pak.
Lira Gjika: Po të rrinë 10 vjet bashkë dy njerëz çoku ngjajnë. Ka edhe kështu teorish.
Mira Kazhani: Po, disa gjëra i kemi marrë se na i kanë thënë.
Lira Gjika: Unë grua e vjetër jam në fund të fundit, po unë besoj që ne vijmë nga tjetri dhe me kohën sa i përgjegjshëm ka qenë tjetri, ka menduar apo ka ndjerë, ka pasur dëshirë që unë të jem kështu, edhe më është imponuar.
Mira Kazhani: Njerëzit janë të lirë dhe mund t`i bëjnë këto zgjedhje, por të paktën pas 18 vjeç. Kur të jenë rritur. Fëmijët… nuk e di. Mund të dukem edhe unë shumë shkollë e vjetër, por më tremb pak kjo dhe kam parë shqetësim tek prindërit. Të shqetëson?
Lira Gjika: Jo, nuk më shqetëson. Kam inat imponimin. Liria nuk është një gjë e lehtë. Të tërë e ëndërrojmë, por shumë pak e arrijmë. Si puna e dashurisë. Të gjithë duan të bëjnë dashuri. Kështu thotë Lacan. Jo se nuk ndodh – thotë – por ndodh shumë pak.
Mira Kazhani: Ankohen shumë prindërit e sotëm që adoleshentët e tyre, fëmijët e tyre, edhe 20-vjeçarët, nuk shprehin shumë dëshira. Për shembull, edhe duke i vëzhguar brezat, ti nuk i shikon më fëmijët me faqet e kuqe. I shikon fëmijët pak të ngrysur, në iPad. E kam trajtuar edhe me ekspertë të tjerë që kam pasur të ftuar në podcast. Nuk i shoh shumë fëmijët të qeshur.
Lira Gjika: Ky është problem. Inteligjenca Artificiale është një hap i madh. E nxori njeriun në hapësirë. Njeriu nga Toka komandoi raketën që shkoi në Hënë. Pastaj ajo që shkoi në Pluton, e që lëvizin. Është vërtet një arritje shumë e madhe. Bëhen operacione në tru pa hapje të mëdha.
Mira Kazhani: Të gjitha po ndodhin dhe sa mirë.
Lira Gjika: Po ama po u përdor keq, shkenca është në dispozicion të njeriut, jo njeriu në dispozicion të shkencës. Të bëjë shkenca me ne si të dojë. Sensi i masës dhe të pranosh atë që ke, që të jesh ti. Jo vetëm këtu tek ne, është gjithandej problem. Ka fëmijë në Japoni, në Angli që nuk dalin më me vite. Tek ne akoma nuk ka hyrë kjo. Që të kemi fëmijë që me vite nuk dalin nga shtëpia, sepse janë online. Ndërkohë tek ne është një gjë shumë e keqe. Unë kam parë fëmijë 40 ditësh, edhe më të vegjël se 40 ditësh që i vënë telefonin përpara që mos të qajë. Është ajo që quhet autizmi virtual. Fëmija e mëson fjalën jo më nga njeriu, por nga sendi, nga teneqeja them unë (qesh). Ky natyrisht që është problem. Po iu bëhet fëmijëve tamam si biberoni. Dikur mbanin biberon, tani mbajnë celularët. Janë të varur. Marrin shumë informacion. E përdorin keq. Kryesisht këto TikTok-ërat seç janë. Marrin edhe gjëra të mira, lojëra etj, por ka edhe shumë banalitet. Unë nuk jam që të shmanget, të kesh frikë nga sendi, por ama i rrituri duhet të dijë, kur thuhet gjysmë ore, gjysmë ore.
Mira Kazhani: Atë që the pak më parë. Liria ka nevojë për kufij, se ndryshe nuk e kupton lirinë.
Lira Gjika: Ai do qajë, do bërtasë. Është e vërtetë. Edhe mua kur më heq nga një gjë që më pëlqen, them dreqi e mori, ku e gjetën tani. Fëmijën ngushëlloje. Thuaji ke të drejtë, por të bën dëm.
Mira Kazhani: Sociologët po flasin shumë, ekspertët, studimet, se një botë me shumë ofertë, si kjo e jona, pra ti mundesh, “Yes you can” tha Barack Obama dhe u bë president, por pastaj kjo është një tezë e kohës, epokës ku po jetojmë. Kam lexuar këtë verë edhe një filozof korean që e trajtonte me shumë interes këtë. Është mbiprodhimi. Është superoferta.
Lira Gjika: Po na mbysin sendet.
Mira Kazhani: Gjithçka. Ti ke shumë palë xhinse. Shumë fustane, shumë marka, shumë gjëra në supermarket. Thoshte që njerëzit nuk e kuptojnë, dikur sikur po i plotësojnë, por ky është një mbiprodhim që do t`i çojë në depresion. Ata nuk do të jenë më kuriozë, se i shikojnë gjërat. Kjo vret dëshirën. Gjënë më të rëndësishme, motorin kryesor të njeriut për të vazhduar para.
Lira Gjika: Kuriozitetin tek fëmijët… Prandaj duhet Jo-ja. Nuk duhet vetëm Po. Kjo bëhet, kjo s`bëhet.
Mira Kazhani: Po si gjendet masa? Kur gjendet ajo inteligjenca emocionale? Kur thuhet Jo dhe kur thuhet Po.
Lira Gjika: Siç e kanë gjetur në shumë vende, sidomos vendet e veriut. E para, në 7 e gjysmë në gjumë. Sporte. Dalin nga shkolla… Vajzat e mia jetojnë në Londër. Unë i shoh të tërë prindërit atje, bëjnë 2-3 sporte.
Mira Kazhani: Ia dalin edhe me gjithë distancat. Po i bëjnë edhe në shkollë në fakt.
Lira Gjika: Në shkollë bëjnë, edhe jashtë, që kur të shkojnë të shtëpi, do jetë një gjysmë orësh, do lahen dhe në 8 e gjysmë do jenë në krevat.
Mira Kazhani: Si je me nipërit dhe mbesat e tua. Nuk e di, ke nipër dhe mbesa…
Lira Gjika: Dy nipër dhe një mbesë.
Mira Kazhani: Je pediatre? I zbaton të gjitha ato që shkruan apo je gjyshe?
Lira Gjika: Jo, nuk shkel. Nuk ndërhyj përpara prindërve. Përpiqem të marr leje. Respektoj radhën. Jam gjyshja. Nuk jam mami. Përpiqem t`i zgjedh fjalët, sidomos me mbesën. Me të tre kam marrëdhënie të mira.
Mira Kazhani: Po the sidomos me mbesën i zgjedh fjalët.
Lira Gjika: Po me mbesën e kam… se është mbeska. Kam një lidhje. Mbase ngaqë është edhe ajo femër.
Mira Kazhani: Si quhet dhe sa vjeç është?
Lira Gjika: Florenca. Është 10 vjeç e gjysmë.
Mira Kazhani: Një flori i vogël.
Lira Gjika: Ashtu është, një flori i vogël. Kur i them: Të të thotë nona një gjë. Më thotë: “Prit tani”. Nuk i them. Ka raste: “Po nëna, ma thuaj. Të dëgjoj”. Përpiqem që edhe kur i bëj një vërejtje i them je në moshën që po mëson këto gjëra. Unë po ta them si e di unë, ti tani… Shpeshherë vjen më pyet: Nona, si thua ti?
Mira Kazhani: Çfarë do doje ti për Florencën?
Lira Gjika: Është një vajzë shumë kurajoze. Shkojnë në shkolla të mira. Atje i nxitin të flasin. Ta thonë mendimin. Më pëlqen kjo. Edhe në kopsht, përpiqem… më pëlqen kjo linja e…
Mira Kazhani: Sistemit britanik. Edhe amerikanët e forcojnë shumë rrëfimin.
Lira Gjika: E forcojnë, por jo. Janë më të butë anglezët dhe ne kemi nevojë për butësi dhe për atë që i japin kohë fëmijës. Nuk janë kështu menjëherë. Tani!
Mira Kazhani: Se të thashë unë.
Lira Gjika: Më më pëlqen ajo, edhe te kopshti, me fëmijët. Ta marrin ngadalë, gradualisht. Fëmija nuk ka mekanizma ta bëjë një gjë tani. Edhe pse do të dojë me gjithë shpirt, t’i bëjë qejfin mamit apo ta shohë veten të zotin, nuk i ka, do qajë, do përplaset, do mërzitet. Është normale. Nuk është ndërtuar sfera emocionale. Do koheë e vet. Nuk di t’i dallojë emocionet e veta. Se çfarë është kjo rrëmuja që ka brenda. Dhe i duhet dhënë kohë fëmijës.
Mira Kazhani: Florenca e ka kohën, kështu që nuk pate ndonjë uri të veçantë.
Lira Gjika: Ka qenë kështu. Se është fëmijë i fortë, me karakter të fortë, por e mësoi që nona kur thotë Jo, nuk gënjen.
Mira Kazhani: Diskutim i fortë me gënjeshtrën. Duhet t’u thuash gjithmonë të vërtetën fëmijëve. Ka disa të vërteta që ndoshta nuk janë gati fëmijët?
Lira Gjika: Pse s’janë gati fëmijët? Ç`të keqe ka.
Mira Kazhani: Po pyes unë. Unë nuk e di.
Lira Gjika: Fëmijët janë gjithmonë gati. Ne nuk i dimë fjalët.
Mira Kazhani: Ah Okay.
Lira Gjika: Ajo që mua më preokupon këtu, vazhdon rruga të na e mësojë se si kemi ardhur në jetë. Aktin e krijimit të jetës ne e lakojmë në mënyrat më të shëmtuara dhe na e mëson rruga. Asnjëri nuk flet se sa e bukur është, dy njerëz që lidhen. Nuk është një marrëdhënie. Është si shkohet nëpërmjet tjetrit te vetja. Ti çliron këtë potencial që ke brenda. Tjetri është çelësi që ti të nxjerrësh potencialin tënd. Dhe ne këtë e përgojojmë në mënyrën më të shëmtuar. Nuk dëgjon një mësues që ta trajtojë bukur dhe një poet kur e dëgjon prapë është ai ngërçi. E di, krijohet jeta. Ne kemi ardhur të tërë nga ky akt seksual. Bëri seks mamaja me babanë. Po, u deshën. Nuk ishte rruga.
Mira Kazhani: Edhe pse e kam të vështirë ta mendoj këtë. Nuk dua të përfytyroj.
Lira Gjika: Duhet ta përfytyrosh, sepse është shumë e bukur.
Mira Kazhani: Dua që të ftuarit të thonë gjëra të vërteta, kurajoze, të vërteta. Sepse e vërteta është kurajo.
Lira Gjika: Po sepse kështu është. Kemi ardhur kështu…
Mira Kazhani: Mami im kryemami në maternitet, mami gjithë jetën dhe është mami më e mirë në botë, une e dua shumë.
Lira Gjika: Po patjetër, është mamaja jote.
Mira Kazhani: Por ka qenë shumë e ngurtë.
Lira Gjika: Nuk e dinë ta thonë.
Mira Kazhani: Kur une 15 vjeç kalova nga fëmijë u bëra vajzë, erdhi cikli menstrual, ia thashë mamit me një turp të madh dhe mami nuk më ngrohu. Qeshi pak si me ironi dhe më tha: Mos u mërzit s’ka gjë. A thua se ishte diçka për t’u mërzitur. Do më dëgjojë tani dhe do më marri erzin, kur të dëgjojë episodin. Përgjigju ti Lira!
Lira Gjika: Unë kam bërtitur me të madhe. ‘Ua çfarë ndodhi??’. Dhe mamaja ime’pusho, pusho, pusho’. Por më kishte përgatitur gjyshja.
Mira Kazhani: Si ka qenë fëmijëria jote?
Lira Gjika: Them se ka qenë fëmijëri e mirë. Më kanë rrahur, më kanë sharë.
Mira Kazhani: Kush?
Lira Gjika: Mamaja, mamaja. Nejse, më ka kërkuar të falur. Kur fillova emisionet e para dhe ajo më degjoi dhe kishte ardhur në Tiranë se ato vitet e fundit jetuan në Durrës me babain dhe më kishin dëgjuar mua. Unë shkova t’i takoj isha afër televizionit. I rashë ziles unë hapi derën dhe ‘më fal’ më tha . I thashë unë ‘po rri o ma’. Megjithatë një shpullë nuk ta harroj.
Mira Kazhani: Po s’është dhe faji i tyre, është dhe faji i kohës së tyre.
Lira Gjika: Po ashtu ishte. Të thashë është një kohë mbas viteve `70 gjithandej shihet ndryshimi që edukimi fillon në fëmijëri. Ne nuk rritemi kur jemi të mëdhenj, ne rritemi kur jemi të vegjël.
Mira Kazhani: Si thotë Ismail Kadare. Në një libër e kam lexuar. Disa gjëra që nuk i mëson fëmijë, nuk i mëson më kurrë pastaj.
Lira GJika: Të ngelet këtu. E di po nuk e përdor dot. Nuk e brendëson dot.
Mira Kazhani: A e dallon një njeri të rritur në çfarëdo moshe nga sytë nga sjelljet, çfarë fëmijërie ka patur?
Lira Gjika: Po sjellja, fjalori, tregon që është rritur në një mjedis të ashpër. Mjedisi ynë është në përgjithësi i ashpër, se jemi fyes ndaj fëmijëve. Ne i fyejmë fëmijët. ‘S’ke turp’. T’i thuash një fëmije s’ke turp. Kur fëmija bën një veprim në fakt po pyet ‘a është e mirë, a duhet ta bëj, kur duhet ta bëj…
Mira Kazhani: Ai s’ka përvojë, po e bën edhe për herë të parë…
Lira Gjika: Në përgjithësi fëmija pyet për këtë dhe në vend që t’i themi që shiko ki kujdes ky veprim nuk bëhet kudo, për shembull ne nuk e bëjmë çiçin kudo, kështu duhet thënë, ne nuk hamë mbeturina, ne i zgjedhim fjalët, kjo është dhe ne e fillojmë gradualisht.
Mira Kazhani: Unë nuk e mbroj me këtë që do të them tani, absolutisht fyerjen dhe disa prapambetje që kanë qenë për shkak të mungesës së informacionit dhe vazhdojnë të jenë në edukimin e fëmijëve dhe në trajtimin e njëri-tjetrit, por ama ajo shpulla e mamit tënd nuk është se ta ka penguar ty avenirin e jetës. Për shembull dikush që dëgjon dhe thotë ‘po mirë edhe doktoreshë Lira edhe pse vajzë e lindur dhe rritur në Tiranë me një gjyshe që e ka parapërgatitur për disa gjëra, ia ka dalë të jetë një grua autentike, e lirë si emri i vet, të thotë gjëra’. Sa na ndikon është ndoshta çështje karakteri, por do të doja të ma elaboroje pak…
Lira Gjika: Ne lindim me temperamentin, i kemi disa gjëra të lindura, inteligjencën, disa janë në matematikë, disa janë në gjuhësi, disa në sporte, kanë të zhvilluar atë përqëndrimin, sy, dorë, këmbë. Njeriu vjen me disa dhunti. Pastaj mjedisi ku bie, ia zhvillon ato që nuk i ka. I fuqizon akoma më shumë ato që ka.
Mira Kazhani: Ose ia vret. Ia fut në kuadrate.
Lira Gjika: Ka plot. Unë kam pasur shokë në shkollë që kanë qenë shumë më të mirë se unë dhe kur vjen fundi nuk arritën dot të mbarojnë asnjë shkollë në mjedisin ku kanë jetuar, ku janë gjendur. Natyrisht pastaj ka edhe një vetëdije. Thotë një psikolog italian që punon në jug të Italisë, ne nuk ia ndërrojmë dot familjen, por çdo njeri mund të bëhet si ajo ganxha që ai duke rënë të kapet dhe mos të shkojë më poshtë.
Mira Kazhani: E ka thënë aq mirë!
Lira Gjika: Kur e kam dëgjuar për herë të parë…
Mira Kazhani: Të ka prekur.
Lira Gjika: Më ka justifikuar. Se nganjëherë dëshpërohesh kur nuk e ndihmon dot. Ne i presim gjërat tani. Po nuk do t`i shohësh tani. E shpëton një njeri nga rrjedha e jetës. Kam pasur fatin të punoj në burgje me minorenët. Po të punosh me minorenët duhet të njohësh edhe ata përqark që shërbejnë aty, punojnë aty apo qoftë edhe të burgosurit e tjerë. Ti sheh njerëz shumë inteligjentë, shumë të zotë, por që për paaftësi, për mungesën e inteligjencës emocionale, të menaxhojë emocionet e veta gjenden në burg.
Mira Kazhani: A na e përcakton të ardhmen, fatin tonë, karrierën tonë profesionale, por edhe një lloj destini personal, fëmijëria dhe familja?
Lira Gjika: Patjetër. Fëmijëria e mirë nuk të lë në baltë. Kur ti lind në një familje të zhvilluar, detyrimisht ti në atë rrugë do ecësh. Natyrisht ka fëmijë që lindin në fshat… kur thotë një filozof italian: Edhe Sokrati atje në fshat lindi, po u bë Sokrat.
Mira Kazhani: Po edhe Sophia Loren. Jeta ka edhe shanset e veta pastaj.
Lira Gjika: Ka edhe shanset e veta. Është e lehtë të themi e ka fajin kjo. Duhen disa gjëra për t`u bërë, por ama dihet që një mjedis i kultivuar në përgjithësi prodhon gjëra të mira.
Mira Kazhani: Çfarë mendon për martesën Lira Gjika?
Lira Gjika: Unë kam 49 vjet.
Mira Kazhani: Jo për tënden, se jotja duket që është e suksesshme. Apo nuk duket nga jashtë? Se kështu mendojmë ne.
Lira Gjika: Kemi duruar njëri-tjetrin.
Mira Kazhani: Po s`është pak.
Lira Gjika: Kemi respektuar kufijtë e njëri-tjetrit. Im shoq ka një gjë, do edhe ato gjërat që nuk i pëlqejnë tek unë, edhe ato i do. Ky ka qenë mbase avantazhi.
Mira Kazhani: I dashuruar përjetësisht ai.
Lira Gjika: Nuk e di.
Mira Kazhani: Po një njeri që do edhe gjërat që s`i pëlqejnë.
Lira Gjika: Unë kam plot dhe ai i pëlqen. Ndonjëherë i them: Vrisja mendjen çfarë do thoje.
Mira Kazhani: Ja një gjë nga ato që mendon ti që nuk i pëlqen, por prapë e do ai.
Lira Gjika: Ai nuk e pret që unë do e them dhe unë e them. Është një marrëdhënie që i reziston kohës. Natyrisht ka pasur momente shumë të vështira.
Mira Kazhani: Si i ke kaluar krizat?
Lira Gjika: Të dy jemi përpjekur. Tolerojmë njëri-tjetrin. Nuk kisha kohë të merresha me divorcëra, me kështu punësh. Unë isha 40 vjeç në `97-ën.
Mira Kazhani: Po e ke menduar ndonjëherë?
Lira Gjika: Uhh. Vetëm një gjë që prishet, mund të rregullohet. Patjetër e kam menduar. Gjithmonë do ta vësh në provë një gjë. Kur nxehesha i thosha: E di si më vjen? Të të hedh nga penxherja dhe mos të të pres poshtë.
Mira Kazhani: Pak a shumë kështu i kishte thënë edhe Michelle Obama, Barack-ut.
Lira Gjika: Ata janë njerëz që janë marrë me pushtetin, me politikën, janë tjetër soj ata. Ne të dy kemi qenë mjekë. Kemi ndihmuar njëri-tjetrin. Kur unë jam njohur, ai është mjek i afirmuar. Natyrisht më ka ndihmuar. Pastaj punën tjetër e kam bërë vetë.
Mira Kazhani: E kuptova nga gjithë rrëfimi yt shumë real, që nuk e keni shtyrë jetën, përkundrazi.
Lira Gjika: Jo, jo. Është kollaj. Unë që kur e kam kapur idenë që të kënaqesh me atë që ke, ta ruash, t`i zgjatësh jetën një gjëje, më është dukur shumë interesante. Jam përpjekur. E di se është kollaj ta hedhësh dhe të gjesh një tjetër. Po të gjitha të njëjtin fund kanë. Lodhesh kot. Mëson ca gjëra të reja që nuk të duhen. Nuk të rrisin cilësinë e jetës.
Mira Kazhani: Imitime janë edhe ato. Do biesh në përsëritje gjithsesi një ditë.
Lira Gjika: Unë deri më sot nuk kam lënë ndonjë gjë përgjysmë. Gjërat që kam zgjedhur t`i bëj, i kam çuar deri në fund.
Mira Kazhani: Nëse Florenca do të pyeste: Nëna Lira, çfarë është lumturia dhe kur do ta kuptoj unë që jam e lumtur?
Lira Gjika: Sheh që mbasi mbaron një gjë që e ke dashur, je lodhur, je nxehur, ke dështuar, sheh që vazhdon akoma… Unë nuk e shoh lumturinë tek një fustan. Ia del në jetë. Kjo është. Merr një projekt dhe e çon deri në fund. Nuk është thjesht një projekt, është më shumë.
Mira Kazhani: Ditën që s`ia ke dalë, fustani zbehet. Nuk ka pikën e vlerës. Nuk të hyn në sy.
Lira Gjika: Të jesh e lumtur është ta shohësh veten që je aktive. Nuk ke humbur energjinë e jetës. Nuk ke humbur energjinë për të vazhduar. Çdo gjë tek ne punon.
Mira Kazhani: Meqë jam përballë një eksperteje, një doktoreshe, mund të marrë edhe ndonjë këshillë pa para, kur më sheh mua nga mënyra sesi dëgjoj dhe flas, çfarë fëmije do kem qenë?
Lira Gjika: Kurioz.
Mira Kazhani: Po e vërtetë shumë.
Lira Gjika: Në përgjithësi fëmijët janë kuriozë, por disa nuk kanë kurajë ta zhvillojnë kuriozitetin. Ta realizosh kuriozitetin. Të gjesh gjuhën. Se kur realizon një gjë, në radhë të parë ke punuar me veten, ke kapur një dimension tjetër. Është një shprehje e madhe, e ka thënë Heidegger: Nga një nivel i caktuar, në një nivel të avancuar.
Mira Kazhani: Edhe Hannah Arrendt e donte shumë apo…?
Lira Gjika: Po. Kanë qenë të dashur.
Mira Kazhani: Letrat e tyre…
Lira Gjika: Hannah Arrendt është një grua me një kurajë të jashtëzakonshme.
Mira Kazhani: Do ishte mirë të ishte klonuar.
Lira Gjika: Po. Njerëzit kanë nevojë për një grua që nuk bëri kompromis me asgjë. Që nuk e duan as të vetët, as… Është grua shumë e madhe.
Mira Kazhani: Nëse i qëndron besnik vetes nuk të duan as të tutë as të huajt.
Lira Gjika: Ajo ishte kurajoze e madhe. Ishte trime. Vërtet një grua që nuk iu tremb kërcënimeve të burrave. Ajo është kërcënuar edhe nga shteti i vet.
Mira Kazhani: E kam ndjekur pak Hannah Arrendt vitet e fundit, me pjekurinë, me të 40-tat.
Lira Gjika: Po tani e shijoj Hannah Arrendt. Është vërtet grua e madhe. Sa është marrë me filozofi, aq i qëndroi larg politikës, qe e mençur.
Mira Kazhani: Po pra po, kështu i qëndrojnë të gjithë të mençurit larg politikës dhe pastaj politika ca të mençur që i ka i nxjerr vetë jashtë. E ka merak vetë atë punë, se nuk i duhen. Po ne varemi në fund nga politika.
Lira Gjika: Është e keqe e domosdoshme. Politika bën të mundshmen, jo të pamundurën.
Mira Kazhani: I dallon fëmijët e rritur keq të politikës në Shqipëri?
Lira Gjika: Patjetër. Janë vulgarë. Ka fëmijë të mirë. Po në përgjithësi janë vulgarë, me prepotencë, ose të nënshtruar, të ndrojtur.
Mira Kazhani: Dhe nuk i shpëton askush, asnjë pushtet nuk e përmbush atë që ka munguar në fëmijëri.
Lira Gjika: Pushteti nuk të ndihmon. Është edhe jeta banale që bën. Kam njohur fëmijë të njerëzve me pushtet, janë njerëz të thjeshtë. Kanë mësuar dhe kanë ngelur një lloj njerëzish të thjeshtë. Kur sheh tani, mbase është edhe koha, e pasur në sende, por e varfër në cilësi jete. Një lodër që të marrë kuptim, që të jetë lodër, duhet të luhet, të hyjë në lojë. Po nuk hyri në lojë një lodër, kthehet në send. Se është karrige, se është teneqe, është njësoj, kukull… Duhet të hyjë në lojë që të bëhet lodër. Një nga gjërat që unë shoh është që iu blejnë dhe ai e hedh për 24 orë. Kjo është t`i vrasësh të mësuarin. I mbyll gojën, i jep një gjë dhe pastaj ai e lë. Thonë shumë nëna, gjyshe, sidomos gjyshet se duke iu ikur mosha, duke ndjenjur me një fëmijë të vogël çlirohen ca energji, shkëmbehen ca energji dhe thonë ka gjithato lodra, por si do. Fëmija 24 orë e ka kënaqësinë për një gjë të re. Kaq. Do një tjetër. Është tjetër lodra që ai zgjedh dhe e di ai kur do e heqë. Kur të mendojë. Lodra aq 24. Ka pasur vende si Franca që i merrnin me qira që të mos i kishin tërë kohës në shtëpi.
Mira Kazhani: Ide e mirë.
Lira Gjika: E merrnin dhe e rikthenin. Si bibliotekat, por për lodrat që të mos ishin stoqe. Fëmija ka nevojë për një gjë që t`i ngacmojë fantazinë. Prandaj nëpër kopshte nuk futen gjëra fikse. Ose po e vure një gjë do t`i mësosh një gjë, për librin për shembull, do t`ia ndërrosh. Do gjesh një mënyrë tjetër. Do ta vizatojnë, do ta heqësh, t`i vësh të reja. Fëmija do vazhdimisht informacion të ri për të njëjtën gjë, në një këndvështrim tjetër.
Mira Kazhani: E nisëm me kohën Dr. Lira. Çfarë është një gjë që të pëlqen veçanërisht shumë në këtë kohë që po jetojmë? Se ne ndonjëherë jemi natyra kritike. Njeriu prej natyre është i tillë, kudo. Po të flasim pak për një gjë që ti thua: Sa mirë që jam, që i përkas kësaj kohe.
Lira Gjika: Unë vij nga një kohë kur më mungonte libri. Kisha libra, por libra profesionalë kisha pak. Kisha disa miq në Bibliotekën Kombëtare dhe më nxorën një libër. Më thanë, ky libri katër ditë maksimumi. Katër ditë? Harroje i thashë. Gjeta për fatin tim një njeri që punonte në këto zyrat e Komitetit Qendror. Kishte fëmijën sëmurë dhe e solli tek unë. I thashë. Do ta bëj tha, se ai mendoi që i shpëtova fëmijën. Po ai shpëtoi se erdhën në kohë. U bënë gjërat si duhen. Nejse.
Mira Kazhani: E ke merak mos t`ia atribuosh vlerash vetes?
Lira Gjika: Jo është bashkëpunim. Besoj që është bashkëpunim. Besuan tek unë dhe unë u përpoqa. Është bashkëpunim. Nuk është vetëm një. Unë nuk besoj që një gjë ndodh për një shkak. Ai ma fotokopjoi dhe unë e ruajta. Ai është një libër që më tregoi një gjë shumë të madhe. Një person që ka punuar gati si unë, në këshillimore fëmijësh, por në Amerikë, Benjamin Spock, ka qenë në grupin e një shkencëtari tjetër, psikologu Rene Spitz që u filmua gjthë viti i parë i jetës për herë të parë në historinë e njeriut. Benjamin Spock bëri një libër si të rritim, si të edukojmë, si ta bëjmë një fëmijë. Shkruajti tek ky libër: Kur i jep një shpullë fëmijës nuk vdes njeri, por i rrituri të jeni i sigurt që vdes përpara syve të fëmijës. Pra nuk beson tek i rrituri. Një të rritur që të godet nuk mund ta besosh. Edhe kur ndodh, qetësohuni dhe të paktën kërkoni të falur. Të paktën përdoreni për mirë që të gjithë dështojmë në jetë, të gjithë kemi momente që nuk e menaxhojmë veten. Aty ka shumë gjëra. Është një libër goxha i rëndësishëm. Ishim aq të varfër. E mora ca kohë inat, sepse ai fliste për ca gjëra… ndërkohë që koha këtu ishte `88-ta, `89-ta. Jeta varfëri e madhe. Dreq, megjithë këto thashë. Çfarë flet ky? Ku jemi ne? Gjetja e librave ka qenë shumë e vështirë.
Mira Kazhani: Gjatë kësaj bisede kur ke marrë shembuj shumë psikologë apo edhe nga ngjarje të jetës tënde apo çdo opinion që e ke nga eksperienca, përvoja e punës tuaj, po mendoja, sa mirë është kjo puna e informacionit. Dikush që e ndjek i merr të përmbledhura. Një gjë që mund të ishte një roman, mund ta marrë të përmbledhur në një orë, bisedë podcast. Më vjen mirë që të kanë dëgjuar, sepse të duan shumë njerëzit. Të ndjekin nënat edhe gratë me një besim të verbër. Ti e di që je një institucion për to. E di që të duan. E ndjen ti këtë?
Lira Gjika: E shoh që kudo që shkoj gjej njerëz që…
Mira Kazhani: Je një celebrity?
Lira Gjika: Celebrity nuk e di, po e shoh që njerëzit më nderojnë. Më pëlqen kjo. Kur shkoj në një institucion, kam nevojë për diçka, veçse kur më dalin, doktoresha çfarë do. Në rrugë më flasin të rinj, të reja. Më vjen mirë që më flasin edhe baballarë. Më marrin më pyesin, se goca ime… si të sillem. Më vjen mirë. Kjo është punë. Të jesh e dobishme, e vlefshme për dikë, nuk është pak.
Mira Kazhani: E para ke guxuar për të thënë gjëra që njerëzit i kishin, i mbanin në gjuhë, i mbanin brenda vetes së tyre dhe nuk i ndanin dot. Ti ke vrarë pak turpin, ke vrarë pak tabunë.
Lira Gjika: Kam zgjedhur fjalët.
Mira Kazhani: Përmes fjalës. Pa e tepruar. Po ke qenë autentike. Është shumë e rëndësishme që të jesh autentik dhe të jesh pak kurajoz. Nuk jemi dot sa Hannah Arrendt, por mund të jemi kaq.
Për ta mbyllur bashkë, një pyetje finale, çfarë i duhet më shumë njeriut në jetë, fat apo karakter? Po tregohu shumë e sinqertë!
Lira Gjika: Unë besoj dhe tek fati. Karakteri ndërtohet. Ne lindim me temperamentin dhe karakteri është si ai muri që na lejon të ndërojmë marrëdhënie apo jo me jashtë dhe brenda. Çfarë do futim brenda dhe çfarë do nxjerrim jashtë. Si do ta përziejmë këtë gjë. Natyrisht është i rëndësishëm, por një karakter i fortë nuk lejon të bëhet një personalitet i mirë. Mjedisi duhet të ndërtojë karaktere që të jenë elastike që personaliteti i këtij njeriu mos të punojë me frikën. Një nga gjërat që kam pasur tmerr është se kam pasur shumë frikë, gjithmonë. Gjithmonë, kam pasur frikë dhe kam frikë. Ajo më ka bërë të zgjedh fjalën a nuk e di. Por kam pasur dhe këtë që hyj tek njerëzit me energji, jam me energji.
Mira Kazhani: Je shumë me energji edhe e ke të mirë se e sole këtu. Ja është shpërndarë kudo.
Lira Gjika: Faleminderit! Kjo është gjëja që përpiqem të bëj në kopsht që njerëzit mos të kenë frikë. As fëmijët dhe as njerëzit që punojnë afër meje mos të kenë frikë nga unë. Një nga gjërat që kam urryer dhe një nga gjërat që shoh tek këta pushtetarët është kënaqësia që ndjejnë kur provokojnë frikë. Këtë gjë e kam luftuar që të mos bëhem agresive, të mos shaj, edhe kur i di gjërat që janë. Nuk është problemi im, por tjetrin duhet ta besosh dhe të besosh tek fjala. Jo tek fjala koti, por fjala që nxjerr nga shpirti, që tjetri të mos jetë gjithçka. Vetja është gjithçka që kam dhe kjo vete nuk duhet të prodhojë frikë për tjetrin. Tjetri mund të bëjë çfarë të dojë, por unë jo. Dhe jam përpjekur tek ai kopshti im i vogël…
Mira Kazhani: Si quhet kopshti?
Lira Gjika: Unë i kam vënë emrin e Mirash Ivanaj. Mirash Ivanaj është ministër i Arsimit i viteve `33-`37. Është i pari që hapi kopshtet në Shqipëri dhe ka bërë një reformë që akoma nuk e kemi arritur. Sikur ta zbatonim nuk do ishte e keqe. Natyrisht duke iu përshtatur kohës.
Mira Kazhani: Ku ndodhet kopshti?
Lira Gjika: Kopshti im është…
Mira Kazhani: Unë do t`i bëj reklamë kopshtit tënd se e meriton. Një pediatre që ka bërë kopsht… Se këtu dalin kopshtet si kërpudhat pas shiut.
Lira Gjika: Unë kam 15 vjet me këtë kopsht. Është kopsht i butë. Jemi si rosaku i vogël i shëmtuar. Nuk jemi të bukur, por jemi të mirë. Nuk trembim kamalaj, përkundrazi, iu japim kohë. Personeli që punon aty, kemi një mirëkuptim. Rrinë aty se e duan atë vend. I ka bërë të jenë edhe ata më të butë me veten, me fëmijët e tyre dhe me fëmijët e kopshtit.
Mira Kazhani: E nisëm me kohën dhe tani me kohën që po i afrohesh të 70-ës, thonë shumë që nga fëmijëria i afrohesh fëmijërisë. Në atë moshë që vjen ka një fëmijëri që do ta takojmë?
Lira Gjika: Fëmija është brenda nesh që jep gjithmonë energji, që gjeneron. Nuk e kam me plagë të mëdha. Në fëmijëri kam qenë në qendër të vëmendjes së familjes time dhe jam përpjekur që dhe njerëzit që punoj apo që janë afër t`i vë në qendër të vëmendjes, siç kam qenë unë në familjen time.
Mira Kazhani: Vendimet në jetë i marrim ne me përvojën apo ndonjëherë i merr edhe fëmija brenda nesh?
Lira Gjika: Të gjitha bashkë.
Mira Kazhani: Nuk më marrin fund pyetjet për ty. Sa bëhem gati që ta mbyll, dua një pyetje tjetër, sepse pastaj edhe ndjekësit thonë: Zgjati pak, zgjati pak. Nuk e kam idenë sa ka zgjatur, por më duket paska zgjatur diku më shumë se një orë.
Faleminderit shumë doktoreshë Lira Gjika. Unë e di që ke marrë pak nga koha e familjes tënde sot, sepse vajza ka ardhur nga Londra edhe ne u takuam për këtë episod.
Lira Gjika: Jo, e kishim ndarë që do vinim edhe ardhja qe e shpejtë e saj, por s`ka gjë ka kohë për të gjitha.
Mira Kazhani: Ka për të gjitha kohë kur ka dëshirë.
Lira Gjika: Edhe vajza, kur i thashë që duhet të iki: Ik ma, tha.
Mira Kazhani: Po është vajza jote. Ndryshe s`do ishte vajza jote.
Lira Gjika: Është e vogla.
Mira Kazhani: Faleminderit Lira Gjika, nuk do të bëj më pyetje. Do takohemi në një episod tjetër.
Lira Gjika: Shumë kënaqësi! Faleminderit për ftesën!
Mira Kazhani: Do të përqafoj me shumë dëshirë edhe në emër të ndjekësve që ndoshta s`kanë mundësi të të takojnë, por të duan dhe të ndjekin.
Podcasti “Zë me Mirën” u mbështet nga Abi Bank, Vodafone, Lajthiza
*E drejta për ripostim ndalohet pa lejen e editorit
Çdo shtrembërim i fakteve online do të ndiqet në rrugë gjyqësore